Monday, September 15, 2008

Sept. 15 ni'n Jou Christian Association kum 54 chingta

Tuni'n Pu T.Thongzakhup, (L) Rev. T.Kamzakhup, Pu Nengkhogin, (L)Pu Semkhopao, Pu Thawnghang, Pu Kaizakham te zataatna salaam i pia uh ahi.

(JCA, MCC, MPC, MGP......................)

January 11, 1894 ni in Lushai Hills ah Missionary Rev. F. W. Savidge (Sap Upa achi uh), Rev. J. H. Lorain (Pu Buonga achi uh) leh Rev. D. E. Jone (Zo Saphlui achi uh) ahin tung ua, Pasian thu ahing pawluutta uhi. Mizoram ah kum 3 sung a um ua, Lushei ham azil uhi. Tam hunsung in Roman Alphabet apat in Lushei laiteng A, AW, B, Ch …. Laibu khat ahing bawl khie uhi. Hun tomkhat zou, Lushei ham ahing siem nuo un Mizo ham in Laisiengthou Luke, John leh Nasepte khu Lushei ham a let in ahing sutpiehta uhi. Tuochi'n 1917 tan in Thuhuntha – Mathew apat Kihilna tan ahing suntan uhi.

January 1908 in sap tangval Watkin Roberts leh Dr. Frazerte nupa Aizawl ahing tung ua, Dr. Frazerte nupa ahileh Welsh Calvinism Methodist Missionary Societyte sawl ahia, Watkin Roberts khu ama phattuom ngaina leh hagau mangthaite lainatna zieh a hingkuon ahi hi. Khatvei Watkin Roberts khu Ms. Emily Davies in a zahle diing in British sum Puond 5 ahing thot hi, amabou Watkin in ama lanai a zang lou in John Laibu Lushei ham a kisun, bu 104 lei in khoteng a hausate kuungah laidal neukhat toh ana hawm khie hi. Tuzhunlai in Senvon hausa Pu Kamkholun in copy khat anamukha a, asim chiengin a thu umdan theisiem lou in, a thu umdan hilchien diingin Watkin Roberts han diing in mi asawlta hi. Tuachi'n tua hunlai a Aizawl a laisim a um Pu Thangkai, Pu Lungpau leh Watkin Roberts khu Dr. Frazier in Senvon a haw ding in a sawl a, amaute March 3, 1910 ni in Senvon khuo a tungta uhi. Hun tomkhat a um ua, March 14, 1910 in Aizawl ah akilekia ta uhi. A kilekia lam un Vaitin khuo ah Roberts in Pasian thu genna anei a, Pu Thangkai leh Pu Lungpaute'n Jesu khu Hundampa diingin a'ng pomta uhi. Tuachia pienthana a hing nei tah chieng un, a aah-nel awlai uh ahing paikhie ua, Pasian a diing in a hinkhuo uh a lanta uhi. Amaute Aizawl ahing tun zou un Dr. Frazier in Manipur a Missionary a kuon a Pasian thug en diing mi ahing chouta hi. Tuobang a mi ahing choutah chiengin pasal thum – Pu Savawma, Pu Thangchhingpuia leh Pu Vazika te ahing kuon ua, May 7, 1910 in Senvon khuo ahing tungta uhi. Amaute'n Senvon a khantanhoi ahing genlai un Pu Thangrum, Pu Thangngur leh Pu Kaithang te'n Pasian ahing awipaita uhi. Hun tonkhat zou in Thadou Kuki Pioneer Mission chi khu 1913 kum in ahing phutkheta ua, tuo hattuom enkoltu diing in Pu R. Dala ahing koita uhi.

Tuochi'n 1924 in Thadou Kuki Pioneer Mission khu North East India General Mission (NEIGM) in ahing hengta uhi. Pawlpi hing lien deudeu in vaihawmna lam ah kibatlouna leh sum-le-pai a buoina tuomtuomte zieh in 1929 in NEIGM apat pawlpi khat Indo-Burma Pioneer Mission kichi ahing piengkheta hi. Tuohunlai in NEIG Mission in Head Quarter in tulai a Mission Compuon munkhu azang ua, tuonah Rostard Memorial High School khat ahing din ngal uhi.

JCA Hing Pien Dan

Adieh in kum 1951, 52, 53 lai vel in Zougam kichi khu amiel in amiel a, koima lai tan guh (VI) tan sim zong ana um naisih hi. Mi khat leh ni ana um nanleh a thei kha nai sih hi. Tulai bang in chi-le-nam zong aki kan nai sih a, Pasian awi zong ana um sih hi. Kho ni kho thum vel in Pasian ana awi in Biehinn ana lam nanleh Convention gen ah ana um nalai uhi. Tuo hunlai in Zou nam hi diing zong koima ana ut sih a, Zoute chie ahing kihat chiengin khen khatte azum nalai ua, akhente alungthah uhi. Khum hunlai in namdangte khu innten louten lam leh sakhuo lam a sangtah in ana umta uhi. Laisimna lam ah skul zong ana nei siengta uhi. Zomite khu taw-le-lu zong theilou in a chi anam min na ngawn uh ana zumpi nalai uhi. Khum bang a Zoute a um lai un, Pu Nengkhogin, Pu Semkhopao, Pu Thawnghang leh Pu Kaizakhamte kho Manipur khopi, Phaipi, (tulai a Imphal ichi uah) ah laisim in ana um ua, amaute khu tan VII, IX bang ana hita uhi. Amaute'n Zogam leh amipite khawsahdante a et chiengun gamnuoi mite khosahdan bang mai in ana mu ua, ana pawna mama uhi. Tuochi'n amaute'n Zogam mipite kaikhawmna diing chi'n khawmpi abawl ua, Politics lam hileh alang khat lam a Christian nna zong ana huomsah uhi. Kum thum vel khum bang ana bawl lai un, khawmpi anei chieng un zubeel guh bang ana sum ua, tuohunlai in Khristian lam ah ana ki theikha zel sih a, politics lam ah zong anasep uh akilang dieh sih hi. Zubeel toh gam vaihawmna ana nei un thutah tahlatna ana nei sih uhi. Tam bang kawmkaal ah Pu Nengkhogin in Zou simpat A, AW, B, CH …. Ahing bawlkhie hi.

Tam bang ana bawl lai un, Pu Kamzakhup singtaang gam Mawngawn khuo ah ana um nalai a, Simte Christian Association ah member khat in ana pang a, JCA Founder Secretary ana hi hi. Ama'n Zou leh Simte kigawm diing vai asai lai in kimel thei tuona diing in Khawmpi khat Singngat ah neivai chie thutut ahing bawl leh memberte lah a mikhat in ana panpi a, Zoukuol lam a khawmpi khat I bawllou a, ei Simte kuollam a I bawl uleh I lawmte'n hing zop sih uleh ei guoh in bangma I saidoh sih diing uhi chi ahing genleh Secretary pa'n "Tuo lungthu a napsiehte'n bang athei diing uai mah, I thu thu ahi sih diing uah" chi'n thutawp abawlta hi.

Khumi thu Pu Kamzakhupo in a zatah chieng in committena mun apat apawtdoh ngal a, ama'n zong bang chileh Zoukuol ah Zou Christian Association chi adding thei diei chi'n lung ageelgeel ta mai hi. Khumin ama khu singtaang gam Mawngawn khuo apat phaigam a Daijang khuo ah 1951 in ahing pensuhta hi. Khumhun lai in Zogam ah Biehinn mun li vel ah ana um a, a un in Convention nuoi ngen ahinalai hi. Zou khosuon ah khuo 66 vel a um a, unau Conventionte opkhum in kho li ah Biehinn ana um giep a, lungkham ahuoi mama hi. Bang chileh Zogam a Khristian adingdoh in Khrist in gam anei diei chi khu a lunggimpi pen ahihi. Tuoleh Pu Thongzakhup toh nasatah a angaituo lai un 1952 kum in Tuoitengphai khuo ah Upate toh khatvei committee ana nei ua, tuonah bangma thupuohna abawl theisih uhi. Pu Thawngzakhup leh Pu Kamzakhup te khu loulai ah aki hou zing zing tamai uhi. Tuobang a loukai diing donlou hiel a niteng a ahoulim ukhu 1953 kum in zong sunzom toupeh nalai uhi. Khum kum in Tuoitengphai khote'n mau ngen in Assembly hattuom ana zom uhi. Chi-le-nam ki daidanna zieh ma in koima'n zong nou Assembly nazop uh achi dieh sih a, Convention ma in ana enkoltou den hi. Hun tomkhat zou in Pu Kamzakhupo leh Pu Thawngzakhupte loulai a loukai lai hing kihoulim tou zeel in tam bang thupuohna ni khat ahing neita uhi.

Tu'n Tuoitengphai te'n haithah hing lawm unlen Daijang, Bohlui, Khienglam tam teng hing chiel ulen khun ah committee khat nei vai in alem leh khawmpina diing vaiguon bawl ngal vai chi'n thutanna ahing neita uhi.

Tuoitengphaite'n haitha ahing bawl ngei ua, Bohlui leh Khienglam ahing pei sih uhi. Tuomun ah Daijang leh Tuoitengphaite ahing kihoulim ua, Pu Thawngzakhup leh Pu Kamzakhup in "Khawmpi inei diing uhi" ahi ua, hinanleh Pu Ngulzakhup in bangma gen ana nei sih hi.Ngaidan sawttah akikuip nuo un Pu Dongzagin in tam bang in a geen hi, "Convention boycott in Assembly in hing lasih taleh, ei ngen in ding thei sih lei, Convention belsawm kia in hing ngai nawnta sih uleh, nuo sawnmaw, ma sawnmaw in um giep vai, sawltah khat Pastor khat nei zong lah hilou hai a" chi'a thu ahing gen chiengin, a ut simsim khenkhatte zong alungkesahta hi. Tuobep in kikhendan khat ahing bawlta uhi.

Atawpzaw in biehinn mai ah Pu Thawnghang leh Pu Kamzakhup akihoukia ua, program khat bawl in Jou Christian Association chi'n khawmpi khat bawl I bawl diing uhi chi'n Pu Kamzakhup in Pu Thawnghang kung a ahing gen chieng in Pu Thawnghang in hamsa asa sim mama hi. Tuobang a akihoulim lai un tam anei a bang in thu ahing kivaihata uhi. "Phai lam na tun suh chiengin Pu Semkhopao leh Pu Kaizakham toh hing kimutuo un, JCA min a ki vai puohna diing constitution hing bawl unlen, tuozou chienga JCA a min a khawmpi khat bawl" diing in akivaihata uhi. Tuobang in amaute'n zong thupha sese lou in constitution ahing bawl ua, ahingzawtah chieng un Khawmpi vaiguon February 20, 1954 adiing in ahing bawlta uhi. Tuochi'n February 20, 1954 Kiginni in JCA puon khietna Daijang khuo ah ahing neita uhi. Tuonah Pu Thawnghang, Pu Kaizakham leh Pu Semkhopao lamkai in mi 300 vel apeikhawm ua, member a telkhiet a umte'n JCA kipuihuoina dan a vai hawm diing in suoi abawl uhi.

Tuoleh Pu Semkhopao Editor hina nuoi ah ZOUGAM THUSUO First issue March 1954 in tam bang in ana suo uhi.

Tami kum a lamkaite:

Upa T. Ngulzakhup - Chairman
Pu T. Kamzakhup - Secretary
Upa Thawnzakhup - Treasurer

Tami kum mama in pawlpi a diinga poimaw pen a ana thei ziehun Zou Khristian Labu Pu Khaizakham leh Pu Thawnghang in ana letkhie ua, ana sunkhe ngal uhi. Tam anei a bang in mi tawmngaite'n asutna diing ana tuoh uhi:

Pa Khamzagin Tuoitengphai 100
Pa Lienkhogin Tuoitengphai 40
Pa Helkhozam Tuoitengphai 40
Pi Dimmuong Tuoitengphai 80
Rev. Thangkhogin Sachih 50
Pu P. Chinkham Ngurte 50
Pu CHinkhopao Ngurte 20

Tamteng ban a vaat nalai teng Pu Thawnghang in ana tuo a, atuohziehin Pu Thawnghang khu Publisher in ana minvaw uhi. Tunitan in MELC Office ah tami laibu a et thei zing hi.

1955

February 22, 1955 in Khienglam khuo ah JCA Session khatveina a um a, khawmpi mang mi 217 vel kho 16 apat apeikhawm uhi. Tami kum a lamkaite:

Upa Ngulzakhup Chairman
Pu Kamzakhup Secretary

Tuoleh Pu Kamkhozam khu Buhsau a sangsya diing in ana sawl uhi.



1956



January 22, 1956 in session ni veina Buhsau khuo ah ana um a lamkaite tam anei a bang ahi.

Pu Ngulzakhup Chairman

Pu Hanggin Secretary



Tam khawmpi na ah Pastor Vungdal Simbuh khu Convention pawlpi apat ahing luut a, JCA a Pastor masa pen ahi.



Ama Pastor Vungdal ahing luut in JCA in Pastor khat kineita chi in hamuonna leh kipahna lienpi vaihawmte'n ana neita uhi. Tuoleh tami kum February 9 in Pu Ngulzakhup khu Upa hi diing in namdet ahi a, Zou sunga diing Upa masa pen ahita hi. Ama khu Assembly Church in anamdet ahi.



Manipur Christian Conference (MCC), January 22, 1956



1956 a Buhsau khuo a JCA Session niveina a neilai un NEIGM lamkai Rev. Nengzachin in na min a Christian Pawlpi khat vaw pen akilawm sih hi, ama'n "JCA" hing henkhie unlen tuozou chiengin NEIGM a Presbytery khat a na din theina diing uh I ngaituo diing uhi, ana chia, lai ana pieh hi. Tuochi'n Presbytery khat din theina diing ahileh chi'n JCA min khu phietkhie in Manipur Christian Conference (MCC) chita diing in thukimna aneita ua, puonkhietna anei ngal uhi. JCA khawmpi manga kuonte'n pawl mintha toh innlam azuonchietta uhi.



1957



January 14, 1957 in MCC khawmpi khatveina JCA apat Session 3 veina khawmpi Tuoitengphai khuo ah a um hi. Tuoleh Pastor Mangdal ahing luut a, ahina bang a pom ahi. Tuona lamkaite:



Rev. VUngdal Chairman

Pu Hanggin Secretary



Tuomun a thupuohsah No. 8 & 9na dungzuui in khanglai lam "Youth Department" phukhiet diing lem ana sa ua, amin ding in Manipur Youth Christian Association (MYCA) ahisah uhi. Tam MYCA convenor diing in Pu Goulien leh Pu Tunzakap te ana guong ua, amaute'n April 6, 1957 ni in Tuoitengphai khuo ah MYCA khawmpi masa pen ana nei uhi. Tam khawmpi ah member diing anei abang in ana guong uhi:



Pu Goulien Superintendant

Pu Tunzakap Secretary



Members:



T. Kamzadou Tuoitengphai

T. Chinzagin Daijang

S. Goukhothawng Behieng

M. Tongzapao Behieng

M Daikhokam Tuoitengphai



Tam khawmpina a Nu Chiinluon w/o Pu Thawnghang, Tuoitengphai, Nu Vungkhoching w/o Rev. Goulien Daijang te'n aniih-tungteen uh puonzeem khattuoh ana pieh ua, MYCA a diinga silpieh pemasa pente ahi uhi. Tam khawmpi a Upa namdet a umte:



Upa Thawngzakhup Tuoitengphai

Upa Lienzahau Khienglam

Upa Chinzakhai Daijang



1958



Tami kum February 28 – March 2 in MCC khawmpi 2 veina leh JCA apat Session 4 veina Session Milongmun khuo ah a um hi. Tuoleh Pastor Khamzalien ahing luut a, ahina bang a pom ahihi. Lamkaite tam anei a bang ahi hi:



Rev. Vungdal Chairman

U Tunzakap Secretary



Tam khawmpi ah Zogam khu anuoi abang in Biel 4 in ana khen uhi. Lentaang Biel, Kailamnuoi Biel, Zotaang Biel leh Gungaal Biel. Tuoleh tami khawmpi February 28, 1958 a Upa namdette anuoi a bang ahi:



Upa Suonkham Khienglam

Upa Dongzagin Tuoitengphai

Upa Khamchinhang Behieng

Upa Suohkhosoi Tuining

Upa Chinkham Bohlui

Upa Khuppu Saite



Tam khawmpi ah MCC khu Presbyterian Church of Manipur (MPC) a hen diing in thupuohsah ana bawl ua, tuochi'n ana hengta uhi. Puonkhietna umsih nanleh MPC pawl mintha toh innlam akile kiata uhi.



1959



Presbyterian Church of Manipur (MPC)



February 22, 1959 in MPC klhawmpi 1 veina leh JCA apat Session 5 veina Tuolphei khuo ah a um a, lamkaite tam anei a bang ahi:



Rev. Lienkhopau Chairman

Pu Semkhopau Secretary



Tam MPC min a khawmpi khatveina hun ah Numei Pawlpi kivaihawmna khat phukhiet diing in lem anasa ua, amin diing in Manipur Women Christian Association (MWCA) ana chii uhi. Tuona convenor diing in Upa Suohkham leh Upa Neihaute ana guong uhi. Khawmpi khatveina Mata Lambulane ah 1960 in ana mang uhi. Kum peisa 1957 vel apat Manipur in Presbyrery khat zop diing ana houlim chieng un ana kituoh ua, Synod zop diing thu ah ngaidan akibang tasih hi. Pawlkhat in Mizoram Synod alunggul ua, pawlkhat in Cachar Hill Tribe Synod zop a ut ua, Cachar Hill Tribe tea pat thu ama dung zui ua, MPC a naki vaipuoh ahia, hinanleh Unau Lusheite a ut lou zieh un tam Tuolphei khawmpi ah ahing tel tasih uhi.



Tuochi'n April 24, 1959 ni in Presbyterian church of Manipur MPC min in special meeting tulai a Executive enlarge committee toh kibang khawmpi neiukhat ana han uhi. Tuo special meeting na ah unau Lusheite'n kou MPC zom lou in Presbytery tuom in ka ding ding ua, ka pawl min diing un Tuithaphai Presbytary ka chin diing uhi ahing chi ua, tuobep in MPC ana ding zou Vaiphei leh Thadou te'n zong Unau Lusheite a tuom a ding diing ahi uleh enzong I min diing uh heh vai chi'n Manipur Gam Presbytery (MGP a diing in athukimta uhi. Tuo chi'n a pawl 2 ua kithukim in The Presbyterian Church in North East India Synod ah Manipur a Presbytery 2 MGP leh TPC a diing a ngetna ahing bawl chieng un Presbytery Church in North East India Synod in zong ahing phalpiehta uhi. Tuoleh Pha ang sahpi bang un October 11, 1959 ni chieng a namdetna bawl diing in pha asa uhi.



Manipur Gam Presbytery (MGP)



October 11, 1959: Tamna atung a I gensa ma bang un Manipur a Presbytery 2te: Manipur Gam Presbytary leh Tuithaphai Presbytary te khu Presbytarian Church in North East India Synod nei a um diing in October 11, 1959 Pasianni in lahluutna ahing neita uhi. Tuomi kum mama in Assembly Officer diing in G. R. Sancley ahing sawl ngal uhi. Aman'n 1959 apat 1961 tan Manipur ah Assembly Officer hina ahing tu hi. Aman zou in Rev. Tawngkhosat in 1961 apat 1968 tan, Lalruma in 1968 apat 1975 tan, leh 1975 apat Rev. L. Glancey Lyngdoh in a tutou hi. Tami kum apat in kivaipuohna ana heng danglam ua, masang a Chairman I chi pen Moderator ana chi ua, Secretary khu General Secretary ana chi uhi.



1960 apat 1979 tan Zou sung pumpi pen MGP chi'n ina kipawtou ua, hinanleh 1979 in a Laisiengthou neina diing toh kisai in hattuom kehni in I hing ki khenta uhi.



1976



Tami kum in Zogam a hattuonm khu Unau Roman Catholic toh Zo Holy Bible Apocripha tel a sutkhawm diing thu a ngaidan kibat lou zieh in kikhenna huoise tah, Bible deipawl leh Deilou pawl chi in ana um a, khawmpi zong muntuom tuoh ah akimang ta hi. Bible deilou pawl in Tuilaphai khuo ah amang ua, Bible deipawl in Tuoitengphai khuo ah ana mang uhi. Khum khawmpi in MGP min apaw veve a, MGP khawmpi 17 veina, JCA apat Session 22 veina ahi hi.



MGP kichi veve in mun tuom tuoh ah 1979 tan kipawtou in, August 7, 1979 in Asian Bible Fellowship Mission ahing piengkhie hi.



Tuohun apat in hattuom tuom tuom hing pieng tou zeel in tuni chieng in matkop zoukia dia kilawm lou bang phiel in hattuom dang dang ah I um chietta uhi.

No comments:

Post a Comment