Monday, November 05, 2007

I LAISIM DAN UH HENG HUAI

By Apashang

Tanu Tapa te laisiam,pil leh thuthei mama ding chite Nu led Pa Chingkip /chingkip te ngaituona leh duthusam ahi hi. Nanleh India in Nampipa a chi hial uh Pu Mahatma Gandhi in atate Sang ka sah lou bilbel mawh hi Bang ngaidan nei a diei mah ki thei talou hi. Tuhun chiang in Laitheiloute ahi leh Munapi a mulou,ajanapi a ja lou,theinepi a theilou ahita mawh hi. Laitheilou pen a jum huai ban ah sil daahuai penpeen te lah a khat ahi hi.

1986 kum in India phualpi solkal in Education for all chileh Compulsory Education upto the age of 14 years chi te Education Policy Tha tungtawn in hing guan be uhi.Tuothamlou in Nauoang kum 14 tan tengteng in alouthei lou a education a mu ngeingei ding uh ahi chi Fundamental Rights Article 15 of the Indian Constitution.42 Amendment Act of 1987 ah hing guan lut be nalai uhi.

Tam a tung a kigente deljuina ding in leh sepsuo na ding in Solkal in plan tuomtuom hoi pipi hing bawl be uhi. Banah GovermentSchools te ban ah Grant –in-Aid,Schoolless,SSA leh a dangdang tampite Department of Education,HRD,Family Welfare Health leh a dangdang te tungtawn in hing guan lut be in hing thuap sahsah mai hi..Tamte bana a NGO tuamtuam ten jong pan nasa tah in laa veve uhi. Tam te a ding in Sum tampipi jong Grant nalailai uhi. Sum leh Pai mai hilou in Infrastructure tuamtuam jong tam a tung a I gen te Educational Grant Package ah tel phanalai hi.Tam solkal Scheme te pen hoi mama a, ahi ding bangtah a jang a supiching chiat hilei I gam ah naupang kum 14 nuailam teng in Education mu ding ua I gam in nasa tah in ki phattuom pi mama ding hi. Tam scheme ten a tup pen tah ahileh Naupang kum 14 nuailam teng in Basic Education (3R’s) tan teitei beh a mu ngeingei ding uh chi ahi.

Alang khat ah policy/plan hoipipi kibawl nanleh Basic Education maimai jong nga/mu/tang lou ban ah School drop out (Lai vuonna a Ong jou lou )jong tampi mama um nalai hi.A diahdiah in Zoudawn lam ah Labu Bible en/simthei lou,laihah gieltheilou ,Mit nei napi a mulou,mit taw lah hisam lou,Bil neinapi a Zaa lou-bilbing lah hi diah lou ,chitlaana nei lou napia maw adim pi'n muthei ding in um hi. Tamte jiah in I gam in baa law mama a ,I gam a khang ding bangin akhang thei tahtah lou in hing subuai phamama hi.Tamte jiah in Mipi ngaidan=Mimawl ngaidan=laitheilou te ngai dan ki paipi nalai a ki khang thei lou hi.I khan na ding uh dal chilei ki khial lou ding hi. Tuote hing khanglian ding ua Nupi Papi hing hi ding ua Ta-le-nau etkolna ,sianthouna,damtheinaleh nehlehtah suina ah laithei te sang in chau/ngiam jo ding ua ,tami in I Innsung gentahlou khosung gamsung tanpha ah buaina nengneng piang sah thei hi..I khotang kisiatna,I gamsung buaina, innsung buaina te va bulsui dit det ding chilei Education kitahsap jiah ahi chilei kidih maw lou ding a ki khial lawmlawm lou ding hi.Ahi lou tawp in jong Indirect in hi veve ding hi.Ahin tamte sut sawm a gel sawm I hi laijang sih hi..I geen ut pen tah ahi leh Education-Siamjilna lampang a I gam solkal in plan a bawlte bang chih in aki jang in aki semsuo a bangtan in a lawchig ei chi ahi jo hi.Ahi sihleh bangma phawh lou in I um mun uah I tou muang muang nalai uh amah? I siamjil dante bang a chi ei?? A hoi huntawh in a lung tun huai nai? Tu a I pai dan te uh sang a ahoijo ding ngaidan nei a um diei chi ahi bou hi. Hichi jo deuleh chi a um ei ,bang a chi ei? chi ahi bou hi.

Compulsory Education I chichi pen uh a Compulsory tahtah ahi nai?? Compulsory nasa jou nai?? Compulsory Education ahi na/ahilouna muthei ding a um diei? Keima mimal mudan in ahi leh tu a I paidan uh pen Compulsory I chi na ua Compulsory jou la deu in ka tuot hi. Compulsory system hilou in Examination System hi jo in ka mu hi. A jiah pen Examination toh I hal jieh un. Compulsory Education ahi leh a Compulsory tahtah na ding in a tawm pen a Compulsory age hun sung beh a exam kichi mawngmawng a umlou ding ahoi hi.A jiahpen Examination System I chi chiang in Competitative System china ahi mai hi.Kumkai laivuonna a a Ongloute(those who failed)pen pawl suan thei lou ding china ahi mai hi.Laisim thei nonlou ding,Laisim phal nonlou china toh kibang ahi ta a akikhiatna umlou chi ding ahita hi. Examination System ah naupang ten a laisim uh a lel chiang un Exam zauna (Examination Fear) ahisihleh ki giitna(Treat) khat dan in a laa ua , tuo in a lungsim tanpha uh subuai thei in thadaa den,zau den thei uhi. Compulsory age a bei masang teng Exam umsahlou in a ban jomsah toutou in hilei a compulsory Age uh a bei toh kituoh in Tan Sawm (Xth Std) tan bang hing tung thei tham ta ding uhi.Tuohun chiang in Naupang pen kum 14/15 lah bang hing pha ta ding uh ahi man in piching tah in ngaituo thei tading ua Exam zauna jong hing kiam/tawm deu ta ding hi.

Naupang khu High School Graduate(Pass) masang un exam umlou in a kumkum in a pawl uh suan toutou uleh School Drop-Out jong hing tawm deu tading hi. US Educational System ah Tan Sawm(Xth) tan ah Exam bangma umsah lou ua a banban in jom sah toutou ua a tawpna ah High School a jaw ding kuan chiang in Exam khat neisah giap uhi. Tami in Examination Stress sungiam in School drop-out rate ngiamsah jou mama hi.US Educational System leh Examination system I tekah chiangin US te System pen Compulsory jo mama in kilang hi. Tua ahi tah leh ei jong juithei chiat lei hoi ding in ka koi a, dei huai kasa hi. I gam Solkal in ahing Introduce tah lou leh jong I Mission School te beh uah Apply/Introduce thei lei dei /ut huai diah hi. A jiah pen Naupang khat kumkai Laivuonna a a Onglou jiah a alaisim tawp mai ding chi hithei lou in ngaingam huai lou hi.A thapvah mai ding pam mai tazen hi. Gitlouna,huhamna lehumdan hoilou tuamtuam te a pat I khangsawnte uh I I hepkhiat,I lahkhiat theina uh umsun Laipilna piah lah ahi ngal ajong ahi giap nalai a ,adang aheng thei ding a um tuansih hi.

Examination Sytem a ki taitena ngen ahi man in Nang-kei- ki thangsiat,ki engsiat nate,ki tuombawlna chi te a hi mai hi.Tambang paidan pen jui tou denden lei a jo teitei diei chikhat jong a umthei kon veve hi.Lekha pen a siamthei te leh a lunglut te a ding bou hi giap lou amah jong chithei veve hi. US ah sangnaupang ten Hobby bang a ana ngai ngeng ngong mai dan uh ahi. Laisim na maimai a Anntang man din piang ding lah hituom samlou a maw?? Sildang Anntang leithei na ding jong tam veve hi. Ahilouleh a siamtheilou mama ten jong bangtan ahei khat beh I khuat vevo a I thuoh kenkon i pan kenkon mai ngai a diei?? Tambang in Siamsin Sangnaupangten pomthei chiat in a diah in I mission school te ah kijang thei pai taleh deihuai tazen. Tazen aw Lawmlawmmmm.


Source: http://zabelleivangkhua.blogspot.com/

No comments:

Post a Comment