Friday, July 06, 2007

KAHNA BAANG (THE WAILING WALL)



Written by L.T Ngaihte

Jerusalem khopi (Old Jerusalem) laizang a om Dome of the Rock,Solomon temple leng kichi tumlam a om baang pen Western Wall kichi hi.Tuapen mah ahi the Wailing wall(Kahna bang) ki chi. A kipat dan tamlou:

Olive taang a Kumpi David khopi mallam ah khua khat Moriah kichi om hi.Hiai khua pen suang a dim mual(rocky mountain) ahi a,tua suang tung te ah Abraham in a tapa Isaac kithoihna din ana lan dek ngei hi.Pathian in a thumanna a theih khiak chiang in a tapa sik din belam nou khat pia hi.Huainung sawtlouin,tua khogei ah khota lianlou khat Salem kichi hong kibawl a,tua khothak Kumpi David in a hon lakkik chiang in Pathian Bawm koihnang chi in Pa Abraham kithoihna suang omna ah Biakin(Temple) lam khiak hon sawm hi.A hi a,Pathian in huaina sem din David khut niin salua in atapa Solomon in hon lam kheta hi.Huaiziakin,tulai a Dome of the Rock kichi huai suang ahi chin ging ta uhi.

A gammi khenkhat in bel Jesu van a laktouh ahih lai in, a hansuang khat in zui tou a tua pen bangtan hiam nung in lei ah hong ke kik a,huai suang pen tua Dome of the Rock kichi pen ahi chi leuleu uhi. A koi a bang hita leh ngaihdan ki-ka om gige ahih man in,tuate va kigen man lou ding hi.Tua temple lam thu lunglut huaitak ahi a,Pathian deihna bangin a ging omlou a lam khiak ahi.Hiai thu a detail in Kings I & II leh Chronicles te ah ki record hi.Hiai suahlam pang ah Kidron Lui luang a,Kidron lui suahlam pang ah Olive taang,a tum lam ah Moriah taang om hi.Hiai tuh ahi Biakin taang(Temple Mount) kichi.Kumpi Solomon lam Biakin lutna kongpi 12 om hi.Tua I gen kahna baang pen tua Kumpi Solomon biakin taktak a telkha a ngaih ahihman in,kuapeuh in ngaina chiat hi.Roman te a hong hattouh zel chiang un Kumpi Herod in tua Biakin mun mah ah Biakin dang khat hon lam khia a,hiai pen mah hiding hi Jesu sihni a jinliing ziak a se pen.Tua muh theih dia a ding lel pen a lem maimai a ki lamna sawt pi nailou hi ding hi.Tuni tan in Muslim te control nanuai ah om hi.Huchi a,Juda te khut apan hiai Biakin leh Pathian Bawm paihkhiak a a om tak in,tua a tumlam bang(Western Wall) ah Juda ten a khopi uleh a biakin uh ngai in kapkap uhi.Tutan in zong Israel sepaih training ten a zohna mun ding un zang den uhi-hiai mah ahi ka ngim chihna in. Kum 1967 a sixth day war a Israel ten a hon lak kik chiang un bel Kahna Baang chih kizang tom hiai hiai a,tumlam bang hong kichi deuhdeuh ta hi.Hiai temple pen Thukhunthak hun ah zong poimohna hau mahmah den hi.Baptistu Johan pianna a genkhiak na uh ahi a,Jesu zeksum dia anu Mary leh apa Joseph in a hon pina mun uh ahi a,Simeon leh Siampu Anna in Jesu a muh na mun uh zong hi a,Jesu neulai a vahohsekna leh a Ministry a patna mun kia leng hilou in Sawltak Paul mat ahih na mun zong ahihi.

Kou zong nitaklam khat hiai Temple Mount apan khe a paisuk in Kidron Lui ka kan ua,apang ah Absolom Han leh Zachariah Han te ka paipel ua, Olive tang a kah touin Jesu’n A hun nanung a zatna Gethsemani Huan ah kava hoh ua, a gei zek mah ah Mary Han zong om hi.Tua Olive tang a Gethsemani Huan apan Temple Mount I gal et leh Suahlam Kong(Eastern Gate) ki gal muh a,tua kongpi pen Jesu Kris hong painawn chia a hon ding kichi hi.A khe a Olive taang hon sik sukin,a taang hong kikham in Kidron luiguam ahon vukdim dia,huchi’n phaizang lianpi a hong suak ding. Huai khitin hiai kong kuamah hon ngeilouh hon hong ding a,tua a hong lut in A hihna thupi taktoh kum 1000 sung khovel pumpi ah vai hon hawm ding a,Setan pen kokhuk mong neilou a khiak mang hita ding hi,chih ahi.

Hiai Kahna baang tun theihna ding in Jerusalem kulh a lut masak ngai a,Jerusalem kulhpi in kongpi sagih nei hi.Bawng-ek Kong(Dung Gate) kichi apan ka lut ua,sausim tak step a kaltouh ahih nungin,check point ana om a,tua ah I- card leh sakhau a van te check uhi.Tuapan meter 50 vel mun ong ah kipai a,visitor te dawnding tui vot te koihna zong kipai pelh a,tua zohin a baang a thumna neinuam te din numei lutna leh pasal lutna a tuam in om hi.A lut ding ten lukhu neu lujaang khuh zou ding lel khuk ngai hi(Juda leh Muslim ten a khuk te uh).Tuachibang lukhu lai a kibawl a kong gei ah box khat ah a dimin om hi.Lukhu khulou a lut pen phallouh ahi.Lukhu I khuk chiang in I tung ah thunei khat Pathian om ahi I chihna,kingaihniamna leh kipiakzohna a ngaih ahi.Tung nungpen ah Pathian a om a,a deih deih a liansak a,a utut a neusak chih genna ahi.

Kei leng lukhu khat khuin kava lut a,a pindan lam leng a kihon manin ka va lut koi tou zel a,bang om mongmong hiam chihna in.Siampu(Rabbi) lukhu vom leh khabe mul sau taktak te(amau Black hats achi uh) omna a hi a,Bible a Deuteronomy ah ‘ka thu na lungtang ah na gelh ding a…’chih chang te a takin a puan khip te utoh ana ching ua…’na ngong ah na vial ding a…’chih na ah puan a ngong ah a vial vatvat zel hi.Sawtsimtak ka et khit in ka pawtkhia a,inpua a mi dang te thumna ah ka pai phei a,ka tapa upa kiang ka camera te ka pia a,bang ka khu nih a sawntou komin, ka lu toh bang sutuah in ka thum panta hi.Huchubang a hih ngeilouhpi,mi tampi lak a kava hih na in ka ngaihtuahna a sulam dang hin ka thei a,ka hi dedu a,ka khasiat tha bang a hong suak thei hi.Ka neulai a Plain Truth magazine cover khat a 1967 war lai toh kisai a,Western Wall lim a tuansak bang uh ka mitkha in ka mukik a,Aw Topa,kei singtang dawn a khangkhia,ka neulai a leng kuamahin,ka nu leh pa te na tawmin,mi bang in kakhang khedia hia chih a muan ngamlouh hial uh,gam hichitan Na hon pi a a,gam maimai hilou,Na gamsiangthou ah bang non pi lut tel a….ka chih chian ka biang ah khitui a hong luang suk a,Israel nipi lai,sunnung lam dak 3 vel,a lum sim mai zen toh,sawttak ka thum a,ka nu leh pa ziakin kipahthu ka gen a,ka inkuan te leh ka u leh nau te leh ka gam hi a ka ngaih Zogam ziakin leng kipahthu ka gen a,Zomi te kuhkal leh hangsan zawsem din ka ngen hi.Pathian in zaw A mite chih ziakin,khovel ah nuamsa takin a khosa sak ngei kei a,hun haksa pen te a pia a,ahihziakin,huaite palsuah zoudin hansanna leh kipiakzohna a lungsim uah a pe zaw daih hi.Tunin kua nam peuh in Israel a zahtak uh.Zahtak tak mah leng ahi uh, hichizahta a gotna leh muhdahna a tuahnung ua leng dam lailai hi ve un. Telsuina na(research) lam leh technology lam ah USA dem zou phial ta uhi. Siik hoihtak bawl khiak ahih theihna dia tamveipi haal-ap leh seksek ahih bang uh ahi.Huaibang din Zomi te le hon sek dek houh ahi ding chih muanmohna thupi tak kava nei a,kipahna leh hih henghongna toh ka nung kik khia hi.Juda ten..’Jerusalem aw,ka hon mangngilh ngeingei leh ke lei ka dangtung ah belh bikbek hen…’chi a kichiamna mun uh mah ahihziakin,tua bang a thumna a neih zoh chiang un,a lutna gate a lukhu a koih khiak matan uh,a baang lam enkawm in nungkik ua,a gate a kan khit chiang un,nung heisan phet uhi.Ka tapa neupen zong ka hih dan enin a baang a kun in va thum a, agen banghiding hiam chih ka suantuah theih louh hangin,ka kipahpih mahmah hi.A u in bel mitamtak te hih dan in a wish lai a gelh in a bang kaal ah va zep hi. Ka loinu in zong numeite omna lam a,kipahthu leh thungetna va nei ngei din ka ging ta hi.Mite ngaih in thil thupi lua hikei mah leh,ka inkuan kim ua,hiai mun siangthou a Pathian kiang kipahthu gen thei leh thu ngetna ka neih khak theih uh hampha ka kisa a,ka nu leh pa,u leh nau leh lawm leh vual tamtak ten van-gam hial di bang a na ngaihtuah ua,ana lam pihpih uleh ana kah pih pih uh,lah mulou a simlei tuangnung ana siah san nung ua,a tak a va mu a va khoih kha thei a ka om uh ka ngaih ah a hoih in a thupi hi. Hiai a nuai a la, Rev.K.Lienrum(1898-1980) in Suangsang khua a pat holkhiak ahih ni, thawmhau tak a aomlai a phuah sim mah dih:


‘Nitum ngei lou Zion khopi,
Ngai in ka mau kakap sun nichin in;
Tatsa te leng uh silhpuan piandang toh,
Kei din zong mun om hiam tua gan nuam ah?’

Ngaina veng e,Ngaina veng e,
A mun thupi nibang lun lai sang in,
Anbang hon it I Topa mellawm nou,
Mu nuam veng albang dah kaban na din.

Lung deih Hondampa lenna mun,
Tuang tunlouh ding lung lau veng Mang Jesu;
Sisan in hon silin laukha in hon huai in,
Mang nunneem gam pen mah ngaina veng e.

Agam etlawm dan gen seng louh,
Sisan in a hongta zalenna gam;
Ka laukha tua gamnuam gal don jel in,

Simlei pallun loubang hong tul ding hi.

No comments:

Post a Comment