Friday, July 06, 2007

KHAWLMUN (The Station)



Written by L.T.Ngaihte


Khualzin mi adia a ngaklah huai mahmah tuh Khawlmun ahi.Tap-phou nisa nuai a khaw-ul luang paup puap zen in singtang lamhaksa tak ihon zui a, lamtou bei ding kuan, lamkhang Khiangsing lian leh bawk phatak liim a I hong khawl zaw,tawldam huai tak ahi.Zo huihkhi siang a hong nung hiau-hiau a,huai in I khaw-ul te a hon mut keu dindin hi.Ahi a, ani leh hun in hon ngaklou ahih takchian, sawt khawl ngam louin, ‘hei-ha !’ chi’n I kipan nawn a, Khawlmun dang I phak nawn masiah I pai nawn hi.

Zingsang tung in na kipan a, nitak a na giah na ding delh in na paizel hi. Kintak a na delh hang in,nitum ding kuan in na tupna na hong tung khong a, ngaih e ngaihlouh e hiam, ut e utlou e hiam gen omlou in,a hon hehpih a a hon zintun khat inn ah nong giak a,aihhang na maban tuh a zingchiang a mundang manoh a pai zel ding ahi lel hi. Zing nisuah ma in na hong kipan a, akin a kin in na tupna mun zuan in na hong kalsuan a, zunthak hun sung nangawn sawt na sa hial a, atawpin,zan mial kuan in na tupna na hong tung a,ahi a, na khualzinna a kim khat zoupan na hi lai hi.

Singtang dawn a piang leh khanglian ka hihhang in, ka nu leh pa te tanau hauh ziakin,ka khawkim ua khawdang tuam tuam, Pherjol,Tinsuong, Khuangjang, Hanship,Palkhuang,Bukpi chihte ka momnou lai apan ka phazel uhi.Naupang ka hih lai in ka pa te’n pai mengmeng dia a hon deih man un, ‘naupang a makaih leh inn nai ahi’ achi sek ua,a nunung a ipai ding a deih louh man un ‘naupang a nunung leh Thankik in a khetul chilphih nuam’ chi uhi.Thankik chilphih khak a om te ‘khang theilou uh’ chin hon hilh uhi.Gammang lak a ‘sialki’ I tum leh sikha in hon zui nuamchi uh a, I ‘kikou’ le zong sikha in honna dawng nuam ahi,dai zikzik a paiding ahi’ chi uhi.Khawl ding a lauh manun, ikhawl mun leh khe na deuhdeuh ahi chi uhi.

1970 kum naupang kha ka hih lai apan keikia a khualzin kana pan a, ut pumpi ziak hilou in, alou theilou ahih ziak ahi zaw. Ka khua uh Lawibual apan ka school kaina, Rostad Memorial High School tun na ding in nithum leh zan nih a lut hi. Nithum sung khe a pai,zan nih mi in a giak hial a ka pai chiang in ,ka hostel na hong tung a, huai ah ni bang zahhiam om in skul ka hong kai a,a nung sawtlou in,inlam manoh nawn a ngai. A kim khat lel tung pan kana hi gige.

Lawibual a ME School a kakai lai,pawl 4(1966 vel hi mai ding !) ka hih lai in,ka heutupa uh Pastor(L) Thangsavung in ‘bang ahia na tup’ chih a hon dawt lai in, ka gei a pa’n ‘Dakpu(Postman) a chi a, ken ‘Pawl 10 passik’ ka chi tei ringot hi.Pawl 10 zoh chia bang hiam khat tawldam huai tak om ding hileh kilawm hi.I hong tleirol a College bang kai in, BA bang I hon zou hial a lah… ‘sepna khat ki nei phot phot leh..’ I chi a,huai nungin, ‘zi hoihtak leh taima tak nei phot le’ I chi nawn a, ‘inn khat bek nei le zaw.., ichichi, huan ‘ta-te hong lian deuh le u zaw’ ichi nawn a, ‘ta-te College hiam University hiam hong lut thei phot le u zaw..’ ichi touzel. A tawpin ‘dam a pension theih le zaw..’ ichi tou nalai hi. Khawlmun lametna in,damsung I zang bei zel uhi. Khawlmun hia Tawldamna Mun taktak om ngei lou, khat khit khat.Hmar te laphuah siam khat in leng huchibang ana ngaihtuah tuah zaw ahiding a, ‘….cholhna um am tin ka zong a….’ achi a, a tawp in ‘cholhna ram an naw ie…’ ana chi tuai tuai hi.

Lou nasepna ah ,pupa gen minthang Phavang sung zong,tawldam hun akichih hang in,inn nasep hun, inn lam hun, inn tung bawl thak hun, numei te a din puanpi gat hun, siamgat hun, singkhol hun te leh dawl-kai(bazaar) hun te a hi.Louvat hun a hong tung a,huih hat luatma a zoh sawm in I hong pang a, huai khit in Tap-phou, Lou-hal, Mangtom, Buhtuh in a hon zui a,Lou khoh chi tuam tuam te: Amasa Lou-Ham, Avual nihna Lou-thual, ahatzou ten thum vei tan bang a khou suak man ua,atawpna in Lou Phuai kichi in, buh te vui ding hita,Buhgai lai ahih man in dawmtak a buh kal a loupa liante mai puk hun ahi.Buh vui ta lak hun nailou pen akuamahpeuh khiak lah Phavang Hun ahi.Buh buk leh Buktau bawl hun ahi a,buh a hong min chiang in gamsa leh vasa te toh kituh in, ki giaklut a,nisuah ma apan kipang in,nitum nung tan bang kipang zel hi.Buh tungthak,mui nam ving ving te nek hun ahi a,lounasep gah muh hun ahih dungzui in,anoplai pen houh atam chih theih hi.Buh lak khit chian gam apan inn a puak tung ahi a, tua hun lai pen Pawltak kichihi.Huchiin, kum zong hong bei ta a, ama kum a hihdan mah sutzop ding maban hi zel hi.Singtang pa’n zong, lou munhoihdeuh kinei leh, buh kihau deuh leh, sing-at inn bek kibawl zou leh,puanpi thak bek kinei zou leh chi den sam uhi. Khat I neih chian adang kinei nuam zel, tawldam hun leh tut hih-hiah hun om thei ngei lou.

Kum bangzah I phak apan hong kipan hiam chih itheih louh hangin,I lungsim guk tak ah,hiai ‘Khawlmun’ lunggulh na om mawk hi. Bangchik chiang hiam a huai ‘mun’ tungding a ki ngaihna a gultakin ki nei chiat hi. Ahihhangin,damsung kum te leh kha te ah tuachibang ‘Khawlmun’ omloupi hizaw hi. Thugentu in ‘huih nung delh’ a chih bang lel ahi. Khawlmun delh phak ngei ding a bang kei.Deih leh ngaih in tawpni a nei sin ngal kei a.Deih ding leh ngaih ding lah nisim in a pung deuh deuh mai a.Atawpin, I deih teng nei ding himah le hang leng, ‘hiai lei zaw tangtawn Gam a ching lou’ ana chi nawn ua,Thugentu ngial in ‘bang teng bangmah lou ahi’, ‘bang mah loute bang mah lou’ ana chi toi toi hi. Naupang lai a Meivu lak a ‘gou’ phumguk om chi a iki zonsak bang lel ahi. I khuat khuat a, I zong thak thak a, I khup leh-leh hial a, ahih ziakin,a omloupi zong ina hi gige. I la te khat un ‘Dawn ding a ka kunsuk aleh khemin ka om maimah’ ana chi nawn zawmah.Bang mah a om kei chih itheih khiak ngak lel ki hi maimah bang hi. I deih I Ngaih te I zon kal in, I gei a I nu leh pa, unau sanggam, I zi leh taten hanmual a hon liam san tou zel uhi. I la hoihsak khat in ‘It leh ngaih kimlou, lungzuan lah bang lou, kah la bang thei lou’ ana chi giap sam hi. Nuih na ding I zon nalam in I kap a, mittui naptui toh I zong tei tei uh. ‘Lamtou aom leh lamphei nai ahi’peuh I chi a, ahihhangin,lamphei leng a hong bei pah zel.Khosakna lah Tonzangte gen a gen sawn bang un, a hoih a kilawm thei leng zong ‘asum mah in daih lou zel’!. Meh limtak i mai kha a, ‘tagah noi muh’ chihbang in aam takin I hon ne ek a,I sung a buai ngal zel.I duh tak ngen ne kha ding hi lengle, I taksa in ana zoulou zel.Leitung nopna om mahmah lou, tawldam hit-hiat om thei mahmah lou bang hi.Kipahna ding sang in lah lungkhamna ding tam imu zaw gige. Dam siang vilvel hun lah omlou,damlouh hitan lah kipha mat, nupi kamhat khat chihdan leh ‘sing-geu a zepzep mah kibang tang hial’thei hi.

Ahihleh, leitung ‘nopna leh kipahna’ koia om hi ding hiam ? Bang chi bang a, a vang mahmah Khawlmun muh theih leh tun theih ding hiam ? Leitung a nopna leh kipahna om him him hia ? chih te ngaihtuah khak theih ahi.Ahi a, khovel nopna zaw bang mah dang hilou in, khawlmun zong a I buai na a nopna himai mah hi. Lametna I neih sung hiai nopna leh khawlmun muh theih zel hi. Khawlmun hiam lungkimna hiam ‘om’ ahi chih lametna I nei a,tung nailou,paizel ngai chihna I hon nei a,tung dekta, pha dekta hidia kigintakna I hon nei thei a,hahpan zaw deuh lai leng tusang a tung baih zaw ding chihna leh midang te tun ma deuh a tun sawm utna te I hon nei a,huai tum leh ngim a nei in,zing bel takin I thou a, sung te toh leng ann nekhawm khatheilou hial in I pang a,taksa gim in tawl mah leh I tung zou kei kha ding, midang ten a hon ma khelh khak ding uh chih lauhna in I pang tei tei a,ni tumding ahi zong in,maban I sawn teitei uhi.I hih theih patawp I suah khit chiang in hiai Khawlmun ki tung thei zel hi.Nupi kam siam khat in ‘tulai zaw ka buai thei lua a, mit-tang kelele tawm manlou ding ka hi’ a chi hi. Huchibang mite a dam thei leh a khosa thei hi zel uhi.Huchibang mite akipak leh a tawldam te hi zel uhi. Lou nasem nungak khat in mundang a laisim a va kuan khiak khiak sang in lounasem zaw mai in hon chihbawl lai a athugen ka thei gige: ‘lou nasep kipahna ding tam ahi,buh bul hoih khat lel ituah khak le le kipah luat pah ahi a, tangmai gah nou khat maimai imuh leleng kipahna lian mahmah,Donkhoh(Mazel) pak bang I tuak kha a, ikipak tun tuna hi’ achi hi. Ka gingta.Sepna gah muh zaw a nuam,lounasem hin sawlkal nasem hileh. Khualzin mi in nisa nuai a kibukna ding tulsing limnuamtak a tuah khak bang thou ahi. Dangtak pa’n dawnding tui amuh bang thou ahi.

Lungsim ngaihtuahna(emotional) a Khawlmun I lamet ahih dunzui in, Lungsim ngaihtuahna mah zang in hiai khawlmun a ngah theih hi.Tua pen a tawmzong in ‘hih a lungkimna’ zong ichi thei. Tua dingin mitam zaw ten Pathian hatna a zong zel uhi. ‘Pathian in kei hunpih dia hon piak hi’ chi a kihasuan thei pawl tamtak om.Hiai pen ahoihna om bang mahleh miphaklouhna khat hinuam mahmah hi. Huaite sang a masawn zaw ten ‘Zong in piak in na om ding’ chi in a neih lel ua lungkim louin, adang a zon beh zel uhi.Huchibang zel in, michidam tak a tan ah a om maimai thei kei a,a lang alang a su hi.Mi tamtak a kul zah sang ua tamzaw tham nei om uhi.Tuate ziakin, a neilou ten nek leh tak muh loh ua, silh leh ten neih loh uhi.Huchibang a a neihzah val uh midang te adia pekhethei te pen leitung a Khawlmun ngah khat uh hi din gintak theih hi. Hiai leuleu pen thilhaksa hilou in,mi kuapeuh in I hih theih uh ahi gige.

Paite Laisiangthou pek 1280 teng teng a thukigelh te ‘satak’ dan a ngai lah a nek didan leh a valh dingdan theilou a, akhen chia kawlzal peuh a kuah, a khenchia khintung peuh a koih, a hun tamzaw ah dohkan tung khat a koih, I tawi sun chia le akhup-a-thal a ilum lehleh sang un thuvual 4/5 lel hou chik a I ngaih takte uh ‘Midang te a dia hinna’ I chih bang, ‘Nang tung ah min hih ding na deih bang,nang midang tung hih phot in’ chih bang, ‘Nang na ki-it bang in na invengte it in’chih bang, ‘Midang te na panpih theih kei leh leng va subuai teitei dah in’ chih te khawng teng chauh hih thei bek le,laphuak tun ‘lei vangam a tang sak’ achih hi ding a,Khawlmun tung kihi ding hi.Taksa sihnung chiang a Khawlmun ngah dingchih maimah pen ‘paulam’ maimai, damsung a bangmah hihpeih loute kinepna ahi zaw. ‘God will not look you over for medals, degrees or diplomas but for scars’
-Elbert Hubbard.

No comments:

Post a Comment