Friday, December 28, 2007

KIKUM LAI LAI LE MAW

Lealyan Thawmte


Lamka khahsuahta..' chihthu ah ngaihdan tamtak SSPPNET member tamtak ten isuah khia ua. Kum 2 bang paita in. A 'skeptic' pawl bang, a 'optimist' bang, a 'hardline' deuh bang - a 'subject' manchiah lou leh 'defeatist' leh 'resigned' bang i om nual a. Ahoih a, ngaihdan kikuum ihi. Amun a omlou, 'active' lou, thil omdan leh 'ground reality' theilou etc., ahon chi pawl le I om maithei uh. Ka theisiam. Himahleh amun a ka omlouh jiakin ka nam leh Paite hihna leh Lamka mi kahihna beituan lou hi.


Dawnga Hauzel' n ka ngaihdan leh gentup (between the lines) ana sim a, a hon gen/gelhsuah kha sim tham hi'n kathei a. Dawnga leh J.M.Pau thugelhte khenkhat pansanin leh, lawm Nang Suan hon thusuah thu ah tamlou hon kup beh leng.Tu a, Dawnga accident a tuah thu simkhak tawh kitawnin - a hong damsuah pah ka lam et pih natawh - thukikup leh ngaihdan luui lua om lou ahi chih pansanin.

Eite a diin.

Amasa in, Lamka leh a sehvel petmah ah,'Terrorist' ichih ut mawkten, mun bangzah kibuk/kingat leh pansan nadi a nei ua le? Khumujamba? Thengra Leirak.? Zo Colony/Zoveng? Phailian? Tuiboung? etc. Mun neuchikchik hi'n ka thei hi. Tup (if we try) a 'infiltrate' theih gige. Talpaak pau siam khop lou bang omlai ihih tel uleh unau Vaiphei cadres lakah, siamtak tak tamding uh. I lawhsapna te, leitung mun khenkhat a thiltung te khong tawh tehsun hun nailou deuh hi in kathei hi. Religous conflict, anti-semitism, international, national leh regional chilouh ethnic le hilou, intra-tribal/sect gaal doulel lel chauh ihi.

Amasa in daak khia ni in, I kiim lel a Ukhrul leh Senapati, Chandel, Tamenglong etc., lam nga le, huaimun te apan bang sin theih I nei a? Ukhrul, Chandel leh Senapati bang a Talpaakte omlou hiloupi. Awle, amaute tawh ikibangkei maithei - a movement uh kum 50 valta in - a dinmun uh kip ta mahmah ahi. Ngaihdan khat ah.

Himahleh Lamka hi, nam/zaat kichi tuam tuam te'/khosakna ahi. Huchi ahihleh 'alliance' bang i bawl ua, i khua leh tuui chi ihihngal leh, a kalsuan masa di hiloudi ihihiam? Unau Hmar te tawh kitheihsiam louh luatna nei ihi hia? I Kuki unau te'n bangchin a ngai ua? I ma deuh a galthuam ana lente ahi uh. I makaih uut te, Zo, Vaiphei, Sim etc., kialou, Lushei, Gangte etc., te bang le i rawn mahmahdi hilou maw?

'Diplomacy' zang in, talpaak te saang a ikinaihpih zawk te tawh pangkhom le- i 'immediate threat' i zou thei kei dia hia?. I va kidou dia iki thattuah zelzul di chihna hilou aka. Lampi tampi om in - huaite lak a, khat zui in - ei Lamka a Paite te dinmun enmasa in leh, leh Zomi i hong kichi uut leh ngaih/alouh theilouh na ziak te ki ngaihtuah thak ni. A nuihzat huai Pu T.Gougin ahih keh..a 'failure' Pu Thangkhangin te thu tangkoupih ziak hia? Huchi lawm lawm a Paite te hai hi leng..kei bang Denmark a omlou ding kahi.

Lamka khua a ka khantouh laivel in Moirang kha 'imaginary line of control'-chimaile- ahi hi. Hun hong paizel a, Kangvaai a hongtung tou a, tunaizek in Tuiboung ahong hi ta hi. I maban di uh chu New Lamka lak khong a kiphuut supsup nunga, Singhat lam khong tung tou di ibang uh hi. Kum sawm bangzah hiam nung khong a eimi te thu ah 'Lamka, the last frontier' chi a kua hiam khatin Ph.d Thesis khong a hon gelh maimai didan abang ta hi.

Manipur singtang leh mun dangdang a omte adin Lamka - bang a athupi na? ichi ahi maithei. 1970's leh 1980's lai bang a , Imphal, Kakching, Thoubal, Senapati, Ukhrul leh Chandel district a school om ten -'excursion' a a hong veh na mun uh -LAMKA khua ahi. Amin (CCPur hilou,- Lamka) thei mah mah uh hi. Christmas dekkuan a secondhand leidia huai kum a a hawh chihlouh, va pha kha khol lou, omkha/teng kha lou le i om thamdi uh. Lamka a teeng leh khanglian kahih manin -ka PAITE khua, LAMKA, Manipur a khua nuam peen ana hi chih haih lou kahi.

A LAMKA 'essence', leh a poimohna theilou i om leh, enchian thak un. Etsakna neu khah- Siamsinna lamah, changkaana lamah(lifestyle?). Manipur a district daangten a hon ettawn uh ana ki hihi. Kichei na, Fashion. Music bang ah -LAMKA te mahmah ahon chih uh ana kihi ahi. Tu chiang bangin, executive/legislation dinmun ah, State politics, Bureacracy ah, Media&Journalism etc. ah dinmun hoih taktak leen theite piankhiak na khua ahi. India pumpii a, central sorkar a , nasem tampen- vis-a-vis population/tribal district - piankhiakna khua LAMKA ahi. AKA Churachandpur District. Manipur.

Tehkhinna na dang ah, Delhi a office poimoh taktak a Central Sorkar nasem a tuute baak ah , LAMKA khua hi university leh college a siamna delhjui atamzawte hongkipat na ahi. I mabaan heute leh makai diite , a 'secondary years' leh 'graduation years' ua ina seek na mun chile khial louding hi. Mizogam, Kawlgam bangah ah Lamka dinmun phadi eimi ahihkeh tu phiing a ZOMI kichi uut ten hon phaak louh uh LAMKA PAITE te i hi uh.......hmmmm???


Policy leh news apan kana theihdan khenkhat thu ah. Mizo leh Naga movement te i theivek uh ka ging. Talpaak te movement kum 30 pelta ahi chih le i haih kei uh . Khenkhat ten kum 40 vaal achi ding uh. A 'firepower' uh le ithei, ahihjiakin i 'exploit' theih nadi tampi om veve hi. A kua pen sual, ahih keh bang sual ihi hiam chih i theih louh kar in, India sepaih te tawh kinaih le 'Zogam' honpe di uh ahi' chih ngaihdan neipawl bang om I hih inchu, niidang lai a singtang khuate a ZNC heutu kichi khenkhat ten 'Zogam i muh chianga 'helicopter a zawngtah loutadi ihi', avachih uh tawh kibang kha ding hi.

A kuul na ah ikithuahpih ding - ei 'interest' ahihleh. I kithuah ziaka mipi nautang in thuak khathei/zihzeh ahih inchu I 'interest 'hitheilou hi. Kumsawm leh valzek paita a unao Kuki leh sorkar te ana kiheel/kithuah thu i theih uh kaging. INDIA SORKAR in Kuki te KUKILAND ahih keh KUKI GAM deeihsak hilou in - Naga leh NSCN te douna nadia KUKI te zang uh hive aw.

Huchi bang kaal ah, i siahkhon gaalkap ten, mahni nam(tribe? kua? kua?) vengbit nadi lel a 'force' ding ihih leh i va 'revolutionary' pih nadi vak om hia le? Huchi hillou a PAITE te kiven nadia, galvaan te tawi ihih leh - huai tum tinten le himai lou maw? ZRA or ZRO 'armed-wing' a hon chihchiang ua - a theisiam taktak om na hi uh hia? A zahtaak huai gaalkaap te- lai bangtan na sim ua?? Graduates zaw nahi kei hial ding uh. ABC beek ana sim un.


'Paite te kiven nadi mai mai hi' bang min hon chile uh-lah sihngam a Zomi issue taangkoupih utzel. Re-unification I genlat chiang banga,Manipur leh Mizoram chih kia louh Bangladesh leh Myanmar bang a tel keh kimlou bang hilou maw? ZOMI na va kichih ua, AK-47 galvan ahihkeh, mi hinna la thei a na kikoih mawk te uh. Na AK-47 tawi pen ken neilou kahi. Thu nei lua nahi uh. Thu thei a thu nei nahi uh hia?

Hilele, tamtak ten a khuak uh hon zang di un - a Pen te bang hon zang di un. MI-ZO vs.ZO-MI kidanglam dan hilh leh gen/theichian hetlou le tam a tam ding lah, ahihjiakia Greater Mizoram bang kalh a kalh pawl tam a ki tam ahi. Lushei pau hua ihi hia..ahih keh MIZORAM - Paite kampau a 'R' zang lou te adia MIZOGAM. I gaalkap te kiangah - thiltup nei a, sorkar in daan lou a galvan i neihte hon phalsak dan a ngai ihih leh, India Arms Act nuai ah mi bangzah suangkul ah I omta ua le?


I mii, i saa te humbiit leh veeng ni. I hinna le pe ni. Kei bang a mansa te kahi. Hilele, India NDA joukhia sepaih Capt./Major/Col. etc., I gam a hong luut te, 'counter-insurgency' course zousa diam a hong lut ahi uh chihte bang thei in. Eilak ah huchi bang theih leh pilna neite, 'counter' thei din sinna nei bangzah I om ua le? Khuak neite adi in, thagum eh thautang louin zawng helpawl khat betdaih haksa louhi.

Movement omloupi, a omdan a ana ngaikha kahi ahihkeh IHI uh hiale?

Movement a omna san di le omlou hive aw maw?? Autonomous, 6th schedule ahihkeh..UT ka deih uh..chi a galvaan tawite pan thuzaak le omlou.Tup leh ngiim nei taktak na I hi uh hia? Ahihkeh, post '97 a, galvan tamlou ina tawikhak ve tei maimai te tungtang khong gelh gelh dan ihi uh hia?? I unau te pan kiveng nadia galvaan te tawi i hi uh hiam? I tawi uh ngai hikha hiam? Hikha hi ding ahi.

Huchi ahih taak vanglak leh, Sorkar pan sual leh thil tup ahihkeh thil nget mumal i neihlouh kialou, tutung Manipur singtanggam a, na mii leh saa te Mautaam Kial in a meeklup tup lai a..daai dide zawzen lah..na thautang leh na galvan tawite te un - hinna khat le a humbit theilouh hi thil mak hilou maw?. Bangziaka, i gam leh khuate a, i MLA/ Minister leh Contractors - a Crore a sim sum neiten - a mi leh saa, giil kial leh neek di neiloute adia nasem lou uh hiam?

No.4 ahihkeh Relipen tang sawm 40-50 zuak leh a ching zawngsang, Rs. 100-200 zawngte te khong na mat leh na sawisak theih lai ua , bang ziaka a - LAMKA khua sung a NEEKGUUK na lianpen leh a lakh kia lou - a crore a sim a chiingte- Contractors, AE/EE, leh MAHAJON kichi leh a sum muh naate uh diklou lua, NOU kialou, khotaang in a theihte tung a khut liik lou nahi ua?

Galvaan tawi te aw...kidawng thak mahdi uh. Na nam leh miipi min a na thau/galvan tawite uhi sumdawnna .. nekzawn na a zang lel nahi kei uh maw?

(Hiai thilchiin hi Burma (Myanmar) te hon puak luut uh ahikha diam?)

Ahihkeh....??

Thei hileng hiai ten hon gelh lou ding kahi.


www.zogam.com

No comments:

Post a Comment