Friday, April 25, 2008

Bawngnawi leh khuoiju luongna gam

Khai Minthang, United States

"Go up to a land flowing with milk and honey; for I will not go up in your midst, because you are an obstinate people, and I might destroy you on the way." (Exo. 33:3)

Introduction:

Bawngnawi leh khuoiju luonna gam ichi chiengin Laisiengthou sunga tanglai Israel gam thupidan leh hausatdan agenna i ngaisut zing uhi. Israel gam pen hadet chienga a kawi banga kawi gam 'the creasent land' zong a kichi a, Mediterenian tuipi panga um leihoina mun khat ahi hi.

Mediterenian tuipi pen Asia Minor a diinga tuipi lienpen zong ahi hi. Tualeh, Mesapotomia khu tui te kikaal a leitang (the land between the rivers) china ahia, tuapen Iraq gam agenna ahi hi. Tuagam tuom lah khu khantouna nauluoi (the credle of civilization) a kichi hi. I gennop pen ahileh tanglai in tua munte gam hoi leh chipha mama ahi hi. Leitung khantouna mun tuomtuom Indus valley, Huang Ho, etc. ah ana um a, hilezong Mesapotomian civilization pen a khanglui pen in a kigen hi. Hilezong Mesapotomia gam sangin Israel gam (Canaan gam) pen ahoizaw nalai hi. Tam gamhoi leh chipha a teng diingin Pasian in amite a kamchiem hi.

Laisiengthou in tua gam a haichi piengte khu mundang ate sangin ahoizaw tham in agen a, agam a sa leh nga dimden in agen hi. Thuhun Lui laia mite gankhawi dan leh Pasian abieh chiengua kithoina gan agawte uh enlei bangchibanga hausa leh gapha atai chi ithei mai diing uhi. Laisiengthou 1Kings 8:63 ah, "And Solomon offered a sacrifice of peace offerings, which he offered unto the LORD, two and twenty thousand oxen, and a hundred and twenty thousand sheep. So the king and all the children of Israel dedicated the house of the LORD" chiin agen hi. Bawngtal 22,000 leh Belam 120,000 tawh Solomon in Pasian a diing maitam ana bawl hi. Tuazat tawh maitam ana kibawl leh maitam kibawlna a kigou lou bangza aum nalai diei? Bawngtal leh Belam chilou gan dang - sangawngsau, kel, leh dangdang bangza aum nalai diei? Laisiengthou 2Chronicles 5:2-6 sungah enlei a gangawte uh atam seng ziehin a simthei tasih uhi. Tam pen Pasian thupha piehna gam ahi hi. Pasian kamchiem khu bawngnawi leh khuoiju luonna maimai hilou in a mite zong chipha ngiet diingin a kamchiem a, khantouna leh mite demzoulou pilna siemna thupha, vantung thupha leitung thupha tawh a piehtha hi. Tuaziehin tuhun tanin Israel leitung gamte lah a a neupente lah a khat ninanleh nei leh lam, pilna siemna chite ah a minthang zing uhi.

Meaning: Bawngnawi atam theina diingin bawngpi achiphat angai a, bawngpi a chiphat na diingin loudawng leh leithau ahoi angai a, loudawng leh leithau ahoina diingin gam kep apoimaw mama hi. Tuamabangin, khuoiju tamna diingin khuoi leh papeju (pollen) singju (necter)atam masah angai hi. Pape thau leh singtui atamna diingin gam kepbit angai mama hi. Papeju (pollen) atamlou chiengin khuoi te'n aju bawlna diingua vanzah atam neisih ua, khuoi atawm a, khuoiju aluong zousih hi. Tuama bangin loudawng, pape, sing leh suong hoitah leh kiching taha ang umlou chiengin zu leh va, sa leh nga te zong a hingthei sih ua, bawngnawi leh khuoiju luonna maimai hilouin zu-le-va, sa-le-nga, sing-le-suong chite aluong zou sih hi. Tuaziehin, bawngnawi leh khuoiju luonna gam khu gam hausa, sing-le-suong, pape leh theiga, loudawng leh tuihing ki ningchinna china ahi hi.(1)

Ecosystem:

Ecosystem kichipen Pasian silsiemte zousie sing-le-suong, sa-le-nga, zu-le-va, ganhing neu nounou (biotic factor)leh hinna neilou (abiotic factor) munkhat a umkhawmte china ahi hi.(2) Mihingte pen achil apat Pasian in eima tanga teeng diinga ang siemlou ahiziehin sing leh suong, zu leh va umlouna muna muonna leh bitna tahtah a umthei sih a, mite a gogam uhi. Thamlouin, mihing chiet chiet pasal leh numei umkhawm louna ah numeite hiin pasalte umna khohun (boruak) ahoi theisih a, aw ul deu, aw khieng deu, aw ngeeh deu chidan aum sihleh i khohun zong anuom tuom sih hi. Tuama bangin mihingte maimai umna ah zong khohun ahoizou tahtah sih a, Pasian in zu-le-va, sa-le-nga, sing-le-suong tawh umkhawm diinga ang siem hinapi tuate umna diing mun ipeih lou ua, tuate'n ang taisan chiengun igam khohun ahoi tahtah sih hi. Ecosystem ichi chiengin nam tuomtuom in a kikhen thei hi. Etsahna in Aquatic ecosystem, Desart ecosystem, Marine ecosystem, Rainforest ecosystem, Human ecosystem etc. chite in a kikhenthei hi. Tamte pen atuom chiet a um hinanleh mihingte'n leitung mun zousie a tuonpha sieng phielta ua, tuaziehin mihingte ecosystem kichipen in i ecosystem teng teng gawmkhawm ahiziehin i gennuom pen a huopkim zou pen diingin ka gingta hi. Tam ecosystem pen khat leh khat kizoptuo in i teenna leitung asiem hi. Tambang a kilawmtah leh jem tuomtuom nei diing mawnga Pasian in ni guh sung vingveng sil zousie ana siem ahi hi.

Pasian in a silsiemte mawhna a ana siem ahisih a, umze neitah a ana siem ahi hi. Laisienthou Gen. 1:28 ah Pasian in Adam leh Eve kungah, "Be fruitful and increase in number; fill the earth and subdue it. Rule over the fish of the sea and the birds of the air and over every living creature that moves on the ground" ana chi hi. Tam pen Hattuom tawh kisaia Seminar a kibawl chienga "Kemtu hina" (Stewardship) gente'n ana bulphu zing uhi. Pasian in eite khuta zu-le-va, sa-le-nga, sing-le-suong te ang koi higiap lou in eima neeh leh taah mutheina diing a ang pieh banah a leitunga a i damsunga neeh muna diing leh hintheina diinga ang koi ahi hi. Tamte hoitah a i etkol a i kepsiem (manage) theileh i leitung damsung dai diinga kibawl ahia, a met tampi bawlthei diinga kibawl ahi hi. BC kum zalom 6na laia Greek-te sila Aesop kichipa thugel (Aesop's Fable) a "The Hen that laid Golden Eggs" chi pen ithei chiet diingun ka gingta hi. Huoihamna in aahpi ang thatsah nuom a, kepsiemna in aahtui ah ang lungkimsah hi. Tuamabangin i ecosystem i kepsiem louleh bei pai diing ahi hi. Kum 2005 in scientists 1000 sanga tamzawte'n i leitung ecosystem tawh kisai in suina (research) abawl ua, tuanah leitung pienchil a kipat hundang sangin tunai kum 50 sungin mihingte'n leitung ecosystem a henlamdang zaw uhi achi ua, "The Multi Volume Millennium Ecosystem Assessment" ah agielkhie uhi.(3)

Zogam Eco-System:

Zogam ah nidanglai in sing-le-suong a kiching a, zu leh vate'n Zogam nuom sa in khophawhlouin munteng ah amau in amau zingzeng ua, Pasian silsiemte a pallun mama a, Zogam anuom mama hi. Khanghaam nai sih lengzong ka naupanlai in Zogam ah zu-le-va, sa-le-nga, sing-le-suong hunkhop ka muman nalai hi. Phalbi dawng chienga zingkaal ni hing suoh san singseng leh pallun apmaipi a zu-le-va ham in muolguom leh munteng a zel vingvengte nuom kasa a, mong (banyan) ga buh diinga saili khat leh sailungtang thungpi khat a veikuo zen a, Zou huikhi sieng lang hiau hiaute naah kawm leh meijun kai niiniaite phu kawma vabeh lai ngai mama ing. Vahui, Vakhu, Vachieng, Hanha, Suongkoleh/Baibeh, etc. chite'n mawng ga ang neh ua, tuate buh a singnuoi khat hampa kawm khata toukawm a mawngsing ga nete i dap-et lai zong henla huoi ee. School kaizou chiengin theipi (fig) ga vil diingin a kuon a, thang (trap) vil diingin a kikuon a, inn ah hunkhop khop a kipo zel hi. Loukuon vaikuon te'n zong sun-an (lunch) diing butunn polou in Zogam thau (bawngnawi leh khuoiju) a manaw zel uhi. Humpi, Kamkei, Sasan, Sazuh, Ngaltang, etc. chite leh Vaphuol, mu (nam tuomtuom), Valawi, Ki, Tuiva, Tawmmanai, etc. chite'n Zogam a luodim uhi. Biching ah sielpa lengte'n bu asa ua, vatou leh aahte'n antang a tawmkhawm uhi. Laisiengthou Isaih 11: 6-9 sunga Kumsanghun (Millennium) kigen pen bang phiel in ina um uhi. Tambanga Pasian silsiemte tawh hoitah leh kituohtah a i tenkhawm lai un Pasian silsiemte thupina ithei sih ua, tuni'n ang taisan chiengun a thupidan uleh hinkhuo anopdan ithei pan valuoi uhi. Nidanglai in Zomi laphuo siemte'n Zogam nopdan leh zu-le-va, sa-le-nga, sing-le-suong thupidan leh tamdan aphuo ua, tuhun chiengin Zogam laa a kitamphuo nawnsih hi. Tuami'n zong i geina mun bangtan hita chite ang theisah thei hi.

Zou vontawi misiem mipil tampite'n "ZO/ZOU" kichi leh "GAM" kichi hing kipatna (Etymological root) suikhiet sawmin "ZOU" chipen English hama "Highland" tawh kituoh ahia, "GAM" chipen "Land" tawh kituoh ahi achi uhi. "Highland" chipen eiham in "Muoltung" ahiei "Khamtung" china ahia, "Land" pen "Gam" ahi hi. Tamgel i gawmkhawm leh "Muoltung gam" chia asuoh a, tuana teengte pen "Highlanders" "Muoltung gama teengte" china ahi hi. Kei ngaidan in "Zou" ichi chiengin "Muoltung" (Highland) china higiap lou in "Gam hing" (Subtropical/evergreen forest) china ahizaw de aw kachi hi. Aziehpen i Zogam hing kipatdan gam iet chiengin highland maimai sangin subtropical/evergreen forest ana hizaw hi. A zu-le-va, sa-le-nga, sing-le-suong (flora and fauna) umte iet chiengin muoltung gam maimai khat a teengte leh umte hilou in gam hing (subtropical/evergreen forest) a teengte leh umte ana hizaw hi. Indomalaya ecozone kichi muna gamte khu subtropical ahideu a, guo atam a, sing ahoi a, ahing zing hi.(4) Zo vontawi khat phai/jang gamah peing taleh Zo/Zou+mi a kichi na de aw maw? Abangteng hileh min kichien zong nei nailoute hi hai ee, guai! Mite'n nam min hoi leh kichien anei lai un eite'n Africa gama mi namkhat "Bushman" a kichi gawp bangin eite pen "Subtropical+man" (Zomi) ang kichi angaita hi.

Zogam Ecosystem on the Crisis:

I Zogam i et chiengin i gam i leite patauhuoi khop in a kivatmang zungzung hi. Adiehin, singtaang lou hawna tawh kisai in igam ileite tulpan akaita a, igam in bangma a piengsah zou nawn sih hi. Khatvei laia Zogam pen tu chiengin Gamgaw asuohta a, Zomite pen Gamgaw mite ishuohta uhi. Tambang ang hi chiengin khohun ang kikhel a, hui a gumgaw vevaw a, guo atawm a, guo azuh sunsun lezong sing leh loute'n leitang detsah zou nawnlou in menchim/ningchim atam a, hawhtui in leithau hoite a tawmangta a, leitung satna (global warming) a kibelap tou zungzung hi. Kum 50 vel sungin I Zogam pen Gamgaw isuota ua, nidanglai a bawngnawi leh khuoiju luonna gam khu numei ta neitheilou bangin i chiing (barren) sahta uhi. A mothuoi dieh khat ahileh, gampalah a theiga/singga neite'n aga uh aneina diingua hun bangtan lut amah chi ngaisut sese lou in sum themkhat mubena diingin i phua mang ua, tuhun chiengin Theipi, Thualu, Bil, Theipangkai, Theikhuongtawm, Pel, etc. chite mu diing avaang mamata hi. Tuabanga sing leh suongte ing phua mang chiengun zu-le-vate leh sa-le-ngate'n abel diinguh muzou nawnlou in igam ut in utsih uleh ang pawtsan uh angaita hi. Tambanga i gamtatna ziehin i nam chiemtena va (National bird) Vaphuol/Phuolva in zong Zomite ang taisanta hi. I nampi va in ang lenkhiet san chiengin Vaphuol banga ki-iit leh chitah Zomite lah ah ki-iitna ang tawmta a, chitahna zong ang mangthangta hi. Vaphuol in Zomite lungsim sungah thu agen zou nawnsih a, ki-iitna leh chitahna in panmun anei zou nawnsih hi. Tuaziehin, suolna leh gitlouna apung hulhul a, Zomi/Gamgaw mite khat leh khat kithat kiman in iumta ua, lemna leh muonna aum thei nawnsih hi.

Effects of Zogam Ecological Crisis:

Tambanga i Zogam leitang i meetmai chiengun i Zogam ah bangma ang pieng zou nawnsih a, ut leh utlou thu hilou in hintheina diing aum khah leh china tawh khopi (Lamka) lang sena'n i kineita ua, khopi ah lah louhawna diing genthada huon diing nasan zong inei zou nawnta sih ua, hindan a hamsata mama hi. Sil zousie dangka tawh lei ang hita a, nidanglai a mete mega i kikhol lai ang bang nawnsih a, izawn seng ziehin zin tunna diing zong asui hamsa mamata a, zin ang tun diing zong hamsa isata uhi. Tambanga gentheitah a ing um chiengun i tate laisimna diing ngaisut zong ang hamsata a, vantung i en a; van ana sang a, leitang i tuon a; leitang in bangma theilou in i keng a natlawta hi. Tambang dinmun a ium lai in nasep diing mu zoulou leh nasem nuomlou in i um zieuzuou nalai uhi. Tambanga nasem diing utlou a ium chiengun igil ana va tuom sih a, i gilvana diing ngaisun in van guuh (stealing) ihing panta ua, tua in bangma tan adai sih hi. Tambanga guh diing ang umlou chiengin igil anava tuon sih a, langtang (open) tah in mite isuom ua, sum neite leh hausate i bulu ua, i togam uhi. Gitlouna hing sang deudeu in thauvui thautang tawh vai ihing hawm ua, tua in khat leh khat ki-iitna sangin ki-meelmatna a khangsah a, igam apat muonna leh bitna i delmangta uhi. Tambanga thau vaihawmna chindan (Gun culture) ichinn chiengun thautang in melma leh melma lou khentheilou in mizousie hinna ang lata hi. Genesis 4:10-12 sungah, Pasian in Cain kungah, "What have you done? Listen! Your brother's blood cries out to me from the ground. Now you are under a curse and driven from the ground, which opened its mouth to receive your brother's blood from your hand. When you work the ground, it will no longer yield its crops for you. You will be a restless wanderer on the earth" ana chi hi. Tambanga mawneiloute tunga khut ihat chiengun Pasian chiemsa "leitunga toumuong theilou a vahvai" in i umta ua, hunchin leh munchin ah muonna leh bitna tawh i umkhawm theita sih uhi. William Shakespeare laigel "Macbeth" kichipen a danin mikhat hinna ilah chiengin lungbuoina (trauma) ang umta a, mibanglou in toumuong theilou a vahvai in ium uhi.

Eco-Friendly Country:

Tulai in bawngnawi leh khuoiju luonna gam ichi chiengin United States of America i minvaw ua, khatenga bangin 'vangam malep' achi hiel uhi. Aleh, tanglai a Israel gam hiin tulai a United States gam a bawngnawi leh khuoiju atahtah a luong ade aw chi bang ngaidan aum hi. Nidanglai in Zogam ah zong bawngnawi leh khuoiju ana luong ngai a, tu'n vang a naah (source) a kangta hi. Mitmu in luita luipi luon in bawngnawi leh khuoiju aluong samsih hi. Hilezong, bawngnawi leh khuoiju luontheina diingin agam in azil mama hi. America a umna kum nga bang hing ching diing ahita a, agam kepdan uh thupi sahte lah a khat ahi hi. Khopi pulang ah zin lei agam sunguh a thupidan leh akepzou dan uh muthei ahimai hi. Sing leh suongte bang a kumlui thei mama a, akhang akhanga ana phualou uleh hoitah a ana kepte uh muthei diing atam mama nalai hi. Little Rock, AR a ka umna inn huong sung ua singkung umpen bang mi ni in zong a kikawi zou sih hi. Tualeh,khosung leh vengsung ah sing leh suong kichingtah in muthei in aum zing a, khosung a theisa gammaang lah abahna mun atam mama hi. Adienin a hausate khopi sunga innsawng sang tahtahte ah um va ichi leh aum sih ua,khopi pulam a gamdaina mun vel ah ateng zaw uhi. Sing leh suong leh zu leh vate ahoi kep mama uhi. Zu-le-va, sa-le-nga, sing-le-suong hoitah leh chiiltah in azang ua, a zahkhop diing uh anei zing uhi. Sabeh hun, nga beh hun chite anei ua, a behtheina diing phalna (permission) ala uhi. Tuni tanin zong gari hawl chienga lampi ningkhat tenga sakhi leh sa dang dangte avah zieuzuou uhi. Khosung mama ah sa chituom tuom muthei diingin aum hi. Na gintat sih uleh hing ki-et maita un!

Tuabanga mite'n agam uh hoitah a akepbit ua hing dipdep a aumsah lai un eite'n igam uh ihaltum ua, pawnsan in iumsah uhi. Mite'n landscaping hoitah a abawl ua, khenkhat in neehsuina azah lai un eite'n landscaping chi genthada i bubeel sunga huon diing zong i neila vevaw ua, na isem nuom nai tuonsih uhi. Mite a kihepi ua sum tam mu diing a kideisah chiengua nasep hun a kitam pieh lai un eite i kideisah ua i kihepi chiengun nasep hun i kitawmpieh zosop uhi. Mite'n gari thau diinga sathau tahtah (biodiesel) azah lai un eite'n i me kanna diing sathau inei zou naisih uhi. Biodiesel khu bekan thau, si thau, nipipa thau, etc. chite apat kibawl ahi. Mite lampi bawlte in akhang akhang adai lai in eite lampi bawlte a kibawlzou hakhat chin masangin a kohkhe mangta hi. Mite sum nget diing azum lai un eite'n zumna theilou in sum i ngen ua, ang kipieh sihleh i nua ngam nalai ua, khatteng bangin hinna ala ngam nalai uhi. Mi officer te zingkaal dah 8:00 am chienga office kai a kipat ua nitaah dah 5:00 pm tan akai lai un eite 11:00 am apat 2:30 pm tan i touzou hamham ua, itou sunsun chiengun zong office na semlou in neehguhna diing lampi isui nalai uhi. Mite'n nikhat a lai lutte ani mama a azaw lai un eite'n suoi khat kaina maimai diingin sum honpi khat leh ni tampi ila uhi. Mite workaholic (nasep taima) ahi lai un eite alcoholic (Zudawn taima) ihi uhi. Gen diing beithei sih leh kilawm, tamtan chi phot vai ee.

Zogam ah bawngnawi leh khuoiju alung thei nalai diei?:

I Zogam ah bawngnawi leh khuoiju a luongthei tham nalai diing hi. Khangluite'n, "Kum khat ikiel leh i hauna diingin kum nga alut hi" achi uhi. Tuama bangin Zougam sesa puophat kiana diingin hun a sawtlut thei diing hi. Hun sawtlut sengva chia ipat lou leh i Zogam ase deudeu diinga, khatvei chiengin bawlphat theilou khopin ang sethei nalai hi. Aleh, bangchi panlah mawh diing? Ka Seminary umlai in Restoration Theology subject khat katawi uhi. Tuapen ah ka lung alut mama a, letter mark ka muna khat zong ahi hi. Paper khat kagelna ah "Restoring the Three-Dimensional Broken Relationships" chi thupi in kagel a, tuanah kitanauna keehte nam thum in ka taahlang hi. Tuate ahileh Relationship to God, Relationship to One Another (Our fellow beings) leh Relationship to the Creation chi ahi hi. Tamna kagel bangin Pasian tawh i kitanauna zopmat kia vai in, mihingte tawh i kitanauna zopmat kia vai in tuazou chiengin silsiemte tawh i kitanauna i zopmat kia diing ahi hi.

Pasian leh mihingte tawh i kisamkaina puophat a semkhawm, hingkhawm, nekhawm, dawnkhawm a ium thei diing khu a poimaw mama hi. Kimeelmatna khuo/mun ah bawngnawi leh khuoiju aluong zou tahtah sih hi. Isaih 11: 6-9 a agen kum sanghun a um diing banga silsiem zousie ang umkhawm thei vadiel chiengin bawngnawi leh khuoiju ang luong thei nabou hi. tuabanah, singnou teng i tomgam sangin singnou tampi suon lei igam leh eima a diingin ahoi diing hi. Sing in hui a susienga, leichim diing adal a, lei ahoisah a, aga neeh diing ang pie a, ahimm ang beelsah a, Pasian deidan zong ahi hi. Igam ah sing tuomtuom suon sangin a gam suselou deu (sustainable) zodeu leh ki-ngah theina diing ching deu a ga (fruit) hing petheite - seeh, lamkhuong, natang, singtangmai, apple, etc. suon masa lei ei a diingin a phatuom pai diing hi. Tuazou chiengin singgil chi tuomtuom - dol, leihau, vong, taah, etc. te suon lei tuzou kum nga ahiei sum sawm sungin neehmuna ang hithei diinga, eima leh i igamsung a diinga hamphatna ahi diing hi.

I gam ileite kembit kawma neehsuina ibawl uh angaita hi. Nidanglai a louhaw maimai neehsuina hiva ichilai bangsah nawnlou in neehsuina tuomtuomte pankhe lei eima leh igam a diingin ahoizaw tham diing hi. Ngakul bawl zong neehsuina khat ahia, bawngkhawi zong neeh suina khat ahi hi. Aah farm, voh farm, bawng farm, etc. chite hoitah leh thanuomtah in bawl lei ei neehkhop diing aum zou diingin ka gingta hi. I Zogam tuachie a lienpi sungah factory khat zong um nailou chi pen a lamdang mama hi. Old bazaar sunga van kizuah zousie gawmkhawm lei supermarket sung khat ah a kitazou mama diinga, bazaar tou teng sethum suo sekhat maimai in zong a enkol zou tham diing hi. I nasepdan uh hawmthaw huoi kasa mawh hi. Zogam a adahuoi mama khat ahileh nasemte a kisimmaw a, nasemlou a zolvahte a ki-ngaisang mawh hi. Tami ang kilebul masangsie Zogam ah bawngnawi leh khuoiju ang luong nai tadi sih diing hi. Bawngnawi leh khuoiju luonna gamah sil zousie a kiningching a, hawmthawlou tah a van zousie ang um zengzung chiengin vanman ang tawm diinga, vanlei zouna (buying power) ang sang diinga, neeh leh taah muna ang nuomta diing hi. Tulaitah a diingin a mihingtha (manpower) kiching mama nanleh van kiningching tah a umsah theina diingin a vanbawlna (technology) i neizou naisih uhi. Gamkhangtou ichite khun vanbawlna (factory leh technology) kichingtah in anei ua, mihingtha asam ua, mihingtha amu chiengun mihing khatin mi asawm aza a sim neeh diing ang bawlzou chiengin agam uah BAWNGNAWI LEH KHUOIJU ANG LUONG ZUNGZUNG MAI HI.

Conclusion:

Bawngnawi leh khuoiju luonna gam ichi chiengin luipi luita dimdim a bawngnawi leh khuoiju luong zungzung diing china ahisih a, neeh leh taah kichinna china dan ahizaw hi. Tam thuguol pen atahtah (literal) tah a lahthei ahia, gentenadan (metaohorical) a zong lahthei kawikawi ahi hi. A tahtah (literal) a bawngnawi atam theina diinga gam kepbit a, loudawng leh tui hoi atam theina diinga gam kepbit angai mabangin khuoiju tamna diingin papeju leh singju atam theina diingin gam kepbit angai hi. Tuamabangin, gentenadan (metaphorical) a genna ah bawngnawi leh khuoiju atamna mun pen neeh leh taah nienna mun ahibanah sing-le-suong, zu-le-va, sa-le-nga te tawh nuomtah a teen khawm theina gam ahi hi. Zogam ah bawngnawi leh khuoiju aluong thei nalai hi.

***********************************************

Referenes:

1. http://www.christianpatriot.com/09_09_2003.htm
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Ecosystem
3. http://www.millenniumassessment.org/en/index.aspx
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Indomalaya

Source: http://www.khaiminthang.blogspot.com/

No comments:

Post a Comment