Monday, May 26, 2008

Zomi, Zou, Zo tungtang thute

Tam atunga kammalte zieha buoisezâh mi tampi om díngin ka gingta a(um a), tuaziehin, tam kammal tungtâng thute ka mudân themkhat hing tâlang va’ng. Tua hun zouin, kei zong ka na kingaituo thakia a,sawtpi i na zahsa uh, Zomi leh Zou koizaw a na kizang tamzaw diei? ci’n Research bàwl ka na kipan paita hi. Tua hunlâi in UZO zong United Zomi Organisation a na hihi. ZSP zong Zomi Sangnaupang Pawlpi na kici hi.

Sugnu Lamhang Village Youth Club min Zomi Youth Association zong Zomi na pang a,kum 1975 tuom in a na kiphutkhie a, kum 1981 kum in kumpi ah na kiregister hi.

Phâi khosung a, Zotate’n Zomi Villa khuo a na sât lâi u’a, Eviction op cienga, Bulldozer in innte a’ng tah kuon cienga,k a nu leh mipite’n a na dâl sawm te ka mithla ah a’ng kilang zêl hi.

Tua ciengin leh Kawlgam a magazine khat ka ngâkhâ hi,tua pen 2000 A.D ZO MAGAZINE ciin a min a tuong a,a sunga thute ka sim ciengin nidanglâia Zo Ngaina,Tuonthu Tângthu ka na mu ngai vawt lou tampi khat ka’ng mudohta hi.

Kawlgam a, I unau Zote pen na kihûitup mama ahimanun, Zo Baptist Association, Zo Presbyterian Church chite bang na nei zou uhhi.

1983 kum a Lâi Siengthou ka’ng et kia ciengin ‘Holy Bible in Zou kici khalou in ‘The Holy Bible in Zo’ kichi ka’ng mukhie hi. 1995 kum a kisun Bible zong ka et ciengin Holy Bible in Zomi ciin ka’ng mukhie hi. Lâi Siengthou bute bàwn a, ZO thumal ma kizang hibou e, ciin, ZO thumal/lâiteng ma ka’ng pomkipta hi. Tuaziehin,Lâilam poupou ah,Zo ma kungluipên ci in,ka’ng zangta hi.

Hâm/Kam,Literature lam toh kisai ahidieh ciengin ZO mama ka pomkip nuom hi. Bible tegêl min suongin; Zohâm pen ZO Spelling ma a, peipi dîngin hoi ka sa vilvel mawh hi. Azieh ahileh i Zo Laisiengthou(1983) masapên sungah, ZO ma a na kizang vilvel hi. Anina ah zong Zo ma a na kizang vilvel hi. Lâibu a na kibawl masate en lei zong ZO ma a na zang ciet uhhi. Zo hâm kunglui pen leh masapen (original)Hâidawi hâm ahi.

Bangbang hilehzong, ZOU ci maleizong, JOU chi nanleizong, ahisihleh ZO ci leizong a AWGIN, a AWSUO/Osuo ‘ZO’ ma ging bembom lenlon ahihi. Pu Zo min kitap minam i hi uhhi. Hâm(Kampâu) zieha Zo kihi hizaw louin, Pu Zo hlâh leh suonte i hi zieh u’a,Zo kihi ahibou a,tualeh Zo i hi zieh u’a, Zohâm khat i na nei den khinkhian uh,ahi.

Bangbang lâiteng (spelling) zang tama nanleizong Zo/Zou awgin ma a’ng ging veve díng ahi. Meiteilâi, Kawllâi, Hebrewlâi, Sênlâi, Japanlâi, Tamillâi, Siehzathang Zolai, Pauchinhau Mângtuallai leh adang dangte in giel tama nanleizong i Osuo (Awsuo) khu ZO/ZOU/JOU ma ging lenlon hici pen i theithei ciet uhhi. Zo i hina leithei ahisih a, hlenthei zong ahisih a, paithei zong ahisih a, phuolthei zong ahisih hi. Ahivangin, mi kimkhat in, a zuathei, zumpithei, kineisahthei, kihûhpithei, minsietsahthei, mansuothei, dudahbawlthei, nuoisiethei, kiletsahpithei,kinei tuomsahthei, dahbawlthei, zausahthei, kizumpithei, dâikailuthei (dâikaikhumthei) leh adangdangte.

Zo kipatna Burma Chin Hills hici a theilou zong nempi i omdohta uhhi. Zo hing kuon dohna Hâidawi, Lungtah, Sielmawng, Gamngai, Khodâi, Khienglâm, Tonzang,Tedim leh adangdang gamte ahi chia, zong a thei i om nawn kholta sih uhhi. Gêntêna khat simsuh va ui: Ka von(dress) sil lâipi khat,mun khat "eh! khunu/khupa'n ka von sil sil bou e,chi'n ke'n ka von sil lâipi ka mawh sutdoh pai diei mah? Indian INDIA ah, a om a, tuaci mabangin INDIAN kici nam pawlkhat America gam sungah a om lêulêu uhhi. Nam kibang hikha mai thei hilou maithei uh hi. Tuaci mabangin eite zong mi kithêthângzâhte i hi man un, tuni in hici tan dinmun in i om siengta uhhi. Nang Zo na hia, kei Zou ka hi ci dîng ahisiha, nang zong Zo kei zong Zo, Zou leh Zo i hi ci zawh ding kisam hi. A Awgin a kibah pou leh hunsah mai lei hoiva,izaw?

Spelling ziehin buoi sih va ui. Zo i hileh Zohâm/Zokam cientah a hâm sawm ciet dîng poimaw leh kûlzaw in thei ing. Ka cina pen Tami, Tam, tanah, tuanah chite zah ciet dîngin hoisa zaw ing. Noun te,Verb te, Adjective te a buoilou dîng. Kawmu minsêl(Demonstrative pronoun or Demonstrative Adjective)hoitaha zah ciet dîng.

Mukhiette(Observations)

1.Zo/Zou te nam pawlpi leh kipawlkhawmna minte leh mite’n a theipina uh kibang lou hi.

2.A hâm a pâu uh mangngil baite ahi u’a, midangte toh a’ng kisuhtuo ciengun hâm dang a zang uhhi.(They forget their language easily in the face of others,that is why we have so many dialects among the people.)

3. A lâigiel dân uh leh a kamhâm dânte uh a kibang sih a, a kilebul chi thei phiel ahi.(The way they speak and the way they write their language is totally different if not opposite)

4.Lâi Siengthou sunga hâm kizang pen a thupise a nem sih hi. Hâm dangte Bible bang sim nop a sazaw uhhi(They do not value their Zo language as found in the Holy Bibles but they are at home with Bibles in other languages).

5.Biehna leh politics ki-unâu ahi chia thei leh gingta mi tam mama zêl uhhi.(Many people are aware and they do believe that religion and politics are both kith and kin).

6. Hâm leh politics kitanâu ahi cia,thei mi tawm mama hi.(Few are aware that Language and politics are related/relatives). Khristien biehna ziehin Zote'n kikhenthângna leh kikhenzâhna a tuohta uhhi.

7. Midangte pen a hâm uh kibah ziehin a kituoh thei uhhi. Nidanglâiin, Zote'n a pupa hâm/kam kibang khat maimai a na nei ziehun,na kituoh mama un, thupil khat na pienlaw hi,tuami thupil bang e? i ci leh, 'Zote'n ciengkhut a sât uh leh a sât khat uh' na kici hi. Tu hun ciengin, Zo kicite pen a hâm/kam uh kibah lou ziehin a kituohtheita sih uhhi.

8. Kipâhpidân/kipâhtâtzie tawndân vâng mama(Appreciation and praising nature is rare).

9. Kithuoptuodân omthei lou, lamkâite masotzie kisiem lou.(Not good at encouraging leaders)

10. Biehna pawlpi tam sêngsêng,hing tam sêmsêm na lâi khamaithei.

SUGGESTIONS:

1.Lâi Siengthou sim ciet dîng.
2. Zo/Zou? Literature Society India leh Burma huop a nei sawm dîng (Common literature Society for India and Burma)
3. Biehna/Hattuom labu khat maimai tawi/nei sawm dîng.
4.Pasien be ciet I hi uh hi, tuaziehin,Biehna zousie khâikhawm dîngin Forum khat kiphutkhe thei leh, a min dîngin Confederation of Zo/Zou Churches(COZOC),Assembly of Zo Churches(AZOCs),All Zo Christian Churches Conference(AZOCCC), Zomi Khristian Kipunkhawmna(ZKP) leh adangdg. Hattuom a nêu a let om lou a, Equal Representation pieh ciet dîng,gentêna’n Katholikte mi 5, Presbyteriante mi 5, ZBC mi 5, Baptist mi 5,Yahweh mi 5,Sanggam pawlpi mi 5,…………… Biehna/Hattuomte pen amama uh ciet Independent ahi veve dîng u’a, tami Forum min suongin kumtawp ciengin a kimutuo zêl dîng u’a,ama ma uh biehna/sahkhuo ciet khanlet/khanmaw dân a’ng pulah dîng uhhi.Sil dangdang a kikum zêl dîng uhhi.

Tami Forum in a tup leh a ngîm lienpên ahileh Bible khat lâiteng zahdân thakhat nei dîng,Labu khat tawi dîng, I Mângpa Zesu zâl a I kitanâunate uh; I pu I pate uh zâl a, Ama min suong leh lam a kumcin kimukhawmna nei dîng. Tam bangin piengthei ta ma leh pen Zogam nun nuom kisiem zou phiel va chi’ng e. Nang lah? Gêt khiel a op khâhta leh zong ei na ngâisiem un c'in simtute kûngah mîmva bang ka'ng thûm hi. Ka lungdam e.


Na seppi uh,
Philip Thanglienmang

No comments:

Post a Comment