Tuesday, July 24, 2007

ASIA TUALSUAK UPNA ( Asian Theology )


Written by Dr. Do Suan Mung

Ih Tedim gam sung a om Tapidaw pawlpi a tam zaw phial in upna thu ah din mun kician nei nawn meel lo hi. Mi alaam leh laam in adian leh diang am am pong lel uh hi. Khuahun pai zia zuih theih ding hi ci zaw lai uh hi. Pasian thugil awlmawh lo luazen uh ahih manin akiang ciktek uah, "Laisiangtho Pasian Kammal hi kei, Zeisu Pasian hi kei, Zeisu thokik kei, zong hong pai kik ken teh"ci-in kigengen taleh phamawh sak tuak beek lo uh hi. Za nangawn zak tuak khol lo, bang thu kigen hiam cih zong thei tuak khol se lo uh hi.

Ka upna bang hiam cih bangte ngaihsut khak tuak selo uh hi. Tapidaw upna igam ah ong tun cil a kipan tuhun a idinmun sanga dah huai zaw dinmun om ngei nailo hi. Pasian thupha ngah minamte, Pasian teel minamte ci- in thu in gen in, la in sa in iki mangmang pong lel hi. Tu laitak leitung mun tuamtuam ah Tapidaw Upna Laigil a susia kawikawi pen Upna Peeng gah khat ahi Tualsuak Upna (Contextual Theology) ahi hi.Tua ahih manin hi lai ah Tualsuak Upna khat ahi Asia Tualsuak Upna (Asian Theology) thu tawm I kikum ding hi. Upna Peeng a nei biakna makai khat in ,"Tapidaw upna Europe ah piangin, Great Britain ah kipuahpha a, American ah a kisuksiat khit teh Asia gam hong kidenna hi" ci hi.

Acih nopna ah – America le nitum na lam sangmangte ong puak Tapidaw upna pen asia ta, ahoih lo, ei mun ei gam tawh aki tuaklo upna hi, aci nuam ahi hi. Hibang ngaihsutna hangin Asia mun tuamtuamte ah Laisiangtho tawh kituaklo Tualsuak Upna pawl khat ong piang khia hi.

• Japan gam ah "Pasian Thuakna" (Pain of God Theology),
• Thailand ah "Lawi Upna" (Waterbuffalo Theology),
• Sen gam ah "Mit thumna Upna (Third Eye Theology),
• Sen le Korea ah Ying Yang Upna (Ying Yang Theology),
• Taiwan ah "Kikhelna Upna (Theology of Change),
• Korea ah Minjang Upna (Minjang Theology) cih bang in ong piang khia hi.
• India le Sri Lanka ah zong Tualsuak Upna pawl khat piang hi.

Ei Zomite lak nangawn ah "Zomi Theology" cih bang khat pian' khiat sak i sawm nong zen hi. Lai Siangtho tawh kituaklo hih upna khelte in thu-um mihoih tampi buai sak mahmah hi. Hih Tualsuak Upna te amun agam zui in kilamdan na tawmtawm a om hangin ahuam pi in nam thum bang in ki khen thei hi. 1. A kitukalh nih gawmtuah na (Syncretisim)

World Council of Churches (WCC) a Program Unit on Faith and Witness cih nasepna tungtawn in biakna dangte tawh maitang kituah a kiho ding, i kibat nate hahgen in pum khat isuah theihtheih na ding hanciam ding cihthu hong om teh thu um mi tampi kilung himawh hi. Gentehna in Raymond Panikkar gelh, "The Unknown Christ of Hinduism" laibu sungah Hihdu biakna le Tapidaw biakna kilamdang lo hi, ci hi. Hindu mikhat sungah Khazih a om sa hilel ahih manin Tapidawte nasep ding pen Hindu pa kiangah Khazih thu va gen ding hi sanlo in amah sunga on khazih phawk sak ziau ding bek hi ci hi.

Zeisu kia Pasian hi lo, Zeisu kia vantung tun na ding lampi hilo hi. Biakna dangte ah zong Pasian maan om veve a vantung zong a mau lampi zui in tung veve ding uh hi ci uh hi. Hi bang thuhilhna te tampi gen kul lo in Tapidaw Upna Laigil tawh kikeelki linlian cih teltakin i mu thei hi. 2. Ahoih teng gawmtuah na (Accomodatoin Theology)

Japante Upna Peeng nei Dr.Kosume Koyana gelh, "Waterbuffalo Theology" laibu tungtawn a hong kizel upna ahi hi. Hi pa cihna ah- "A kitukalh thunih leptuah ding pen piang theilo hi. Tua ahih teh a kigawm theilo thute thatang gawmlo zaw in a ki gawm thei ding thu hoih te gawm khawm a biakna hoih khat suah khiat sak ding hi ci hi. Ama cih na ah- leitung ah biakna khat beek ahoih khin kiuhkeuh zong om lo a, asiacip keei cih zong om tuanlo hi. Tua ahih manin biakna tuamtuam pan a hoih teng kai khawm a khat suah ding aci hi.

Hih leitung nuntakna lian bek en le hang biakna khat peuh peuh ah ahoih om mah ding hi. Tapidaw thu tawh a ki tuak zong om mah dinghi. Ahi zong in Tapidaw upna ibulphuhpi pen hih leitung nuntakna hilo zaw in sih khit thu, Kha nuntakna, tawntung nuntakna hi zaw hi. Kha nuntakna thu ah lah Tapidaw upna le biakna dang te ah sepna tawh thalawh idng ahi hi.Tapidaw upna ah i up pen Mimal Pasian (Personal God) hi a, biak na dang te ah athu (Creeds) ahi hi. Tua hi a, Tapidaw upna le biakna dang te khat suah ding cih limlim pen apiang thei ding hi lo hi. 3. Mun le Gam Zui Upna (Situation Theology).

Hih upna pen Latin America gam a Liberation Theology tawh a kibang ahi hi. Mun khat a thupang khat bulphuh a kilam upna hi a, Tapidaw upna tawh kituaklo hi. Japante upna Peeng nei biakna makai Dr.Kazoh Kitamori gelh, "Pain of God Theology" laibu ah hih upna thu kimu thei hi. I Pasian pen guallelhna, haksatna athuak ngei Pasian ahih manin Galpi nihna ah Japan te guallelhna, thuaknate hong theihpih, ong hehpih, hong lainat Pasian hi ci hi. Korea gam ah hih upna tawh kibang upna khat om a "Minjang Theology" ci uh hi.

Gam ukna vai ahizong in, annek tuidawm, lokhawh sing puakna ah ahi zong in netniam thuakte suaktakna ding cih tupna lian pen ahi hi. Khazih in zong ei mah bang in paampaihna nathuak a, sihna pan athawh kik mah bang in minjang upna tung tawh in ei thawhkik hun, igual tungtuan hun hong om ding cih upna hi. Kha thu sangin leitung thu bulphuh zaw uh hi. Leitung ki-ukna le leitung vai khat peuhpeuh ah tapidaw Pawlpi in tavuan lianpi nei hi, akulna bang a kihel ding hi ci uh hi. Tua ahih manin hong uk kumpite langdo ding cih khawng tup le sep in nei uh hi. Hih bang upna khel, upna vet alaan mahmah hang in Laisiangtho abulphuh (Biblically – Oriented Asian Theology) zong om veve hi.

Leitung ah Asia ahi a, Kawlgam ahi a, Zogam ahizong in amun agam zui in i nuntakzia, i ngeina, i buaina atuam tek hi lua hi. Tua bangte ah Laisiangtho mah siksan in amun ahun zui a i kalsuan siam ding ahi hi. Tapidaw hing i cih leh i ciapteh tawntung ding thu bel Laisiangtho Pasian kammal hi a, khialhna khat beek kihel lo hi. Tapidaw upna peuhmah Laisiangtho tung bek a kinga ding hi a, ei om zia zui a kheel tuam tuam, puah tawmtawm ding hilo hi. Pasian khat, Laisiangtho bu khat, Tapidaw Upna Laigil khat bek om a tua pen leitung mi vannuai a ding ahi hi. Tapidaw piangthakte tualsuak Upna kisam khang! Upan thu a ipu ipa te upna ei a idng in ki cing zo hi.

--
http://www.zomi.talkspot.com/ ~-~-~-~-