Wednesday, July 25, 2007

Lamkate Khopi a teeng maw khota ah?

By PAUZAGIN TONSING

Lamka Khopi (Town/ Urban) hi ding maw Khota (Village/Rural) gawmkhawm hi ding chih ngaihtuahna tampite’n i nei uhi. Solkal lam leng buai ahi ngei ding ua a khenchiang in Khopi chi in huchi kawmkawm in Khota dia thusuah zel. Khota ahi chi a thusuah i sak lai in Khopi hi ding chi zel, deihkhop lou in Lamka Khopi sung a Khopi hihna mun nih khawng om dia thusuak chih zel ahi.

Ngaihtuah detdet in bang pen hoih ding hiam chih theihbut louh ngut hi. Hichi bang in Moreh Khopi leng Solkal in Khopi hihen a chih chiang a Khota mah hileh chih ngaihdan om zel ahihna ah lungbuai huai mahmah khat a suak hi.

Autonomous District Council nuai a i om lai in Town Committee chih bang om in, tua hun lai in Lamka tuh Khopi mah ana hi ngut hi. Huai hunlai in Ward a khen in, veng tuamtuam ah khennen in Lamka khopi etkai in ana om hi. Khota bangzah hiam gawmkhawmte’n Ward ana bawl in, Ward Commissioner-te’n Town Committee ana bawl hi. Hiai hun lai a kivaihawmna, khosung etkaina, khantouhna leh lam tuamtuam ah bang dinmun in i om a chih vel thak leng Khopi leh Khota teel diing i thei mai thei hi. Himahleh mitdel sai zawt mah bat theih veve ding hi.

Amasa in, bangziak a singtang bangzah hiamte Khopi hihsak sawm i hi ua? Singtang a kho lian deuhte a khan ding bang a khang theilou, mipi tampi omkhawm himahleh phaizang a khopite tan bang tang theilou in, lam tuamtuam a khantouhna ding gel theihlouh chih ahi. Adik mahmah hi. Ministry of Urban Development leh Ministry of Urban Affairs & Employment ei aa dia bangmahlou chihna toh kibang hi. Khoneu (rural) a ni khat tui piak theihzah litar 40 ahihlai in Khopi ah litar 100 ahi. Tui kiningching neih theihlouh a suak hi. Lampi letdan ding, lampi kiang a mi paina ding (footpath), gari khawlna (parking), niinpaina (sewerage), lampi meivak (street-lights) leh adangdang khopi mite neihte nei theilou kisuak hi. Amau neih bang neihtheihna ding a Solkal in hon donsaklou i chih pen a dikmah ahi. Donsak theihna ding in Scheme khat peuhpeuh guideline toh hong kituah ngai a, tua ding in Khota a teeng i hihna ah a chinlouhna a om chihna ahi. Alehlam ah hiai bang hamphatna in gam neihna lam a hetkha hia chih ana ngaihtuah in.

Hiai bang a hamphatna laklut a, Khopi mi bang a teen sawm in CEO amah Autonomous Disrict Council (ADC) sung a Ward 19 nuai a Khota hunkhop Khopi huamkhak ding in hon puang hi. Hiai tuh District Council Amendment nanung pen zui a District Council in mun khat peuh khantouhna ngimna in Urban a puang thei dia, a semsuah thei ngal ding chih pansan ahi. Atung a i gen bang hamphat tuamtuamte Khopi hih ziak a ngah ding ahihleh kithalawp huai a, huan District Council in tua bang a amau Autonomous sung a semsuah ding ahihleh hoih lai ngial hi. Himahleh, ADC kua khut a om hiam chih kidong le mipite khut ah a om kei hi. Manipur pumpi ah President/Governor Rule om gige leh huai toh kibang hi. Ei sik a kuan diing MLA i tel ngei kei ding ua, ei vai ding min hon hawmsak ding uh. Tua bang in ei tang a sawl diing MDC i tel ngei kei ua, ADC om mahleh thuneihna ei a ahikha kei hi. Ei-le-ei Khopi in kiphuan ding china pi in midang in Khopi in hon phuansak uh chihna le ahi ngal ve. I vaihawmtu ding hon teelsak phal lou ahih chiang un.

Failed System a om khalou hile Khopi a teng utlou kua a om dia? ‘Tekse thoih leh puanse thuap’ chih bang deuh in hoihna ding om tuan nawnlou ding hi. Gel vengveng ni. Autonomous District Council tungtawn a mipi’n vaihawmna a lak lai in eimah a kivaihawm i hi ua, huai lai in i hoihna ding leh siatna ding eimah kigel ahi. Tuni in ADC om mahleh midangte’n ei tung a hong vaihawmna uh ahihna ah ngaihtuah kul hi. Eimah a kivaihawm lai in leng hihkelhna tampi a om khin hi. A lohsapna thupi pen tuh gam leitang tungtang ah singtangmi hilou tampite’n gam hong neihna uh ana himai mah a, mi’n ADC pen amau kivenbitna dia a zatlai un eite dai (fencing) chipzak kipatna a hong hilel hi. Ahimhim in, ADC chipeuh le’ngle, kamkei ha bei bang lel ahi. Thuneihna neukhah toh ut hunhun a mipi’ teel khawm MDC thaimang theih ahi tel hi.

Khopi hi ding lai Khota a puan in i hong om leuleu uhi. Bangziak a Khopi ding chih puankhit nung a Khota hi ding chih hizel hiam chih enle hang sum-le-pai deihna mah ahi zel hi. Khopi mite’n National Rural Employment Guarantee Scheme (NREGS) ngah theilou ding chih a hong om chiang in Khota hih bang i hong kituh souhsouh zel uhi. Tua ban ah Backward Region Grant hong om lai dia, Khota hih ziak a hamphatna sa teng taan dia , hong om zel dite le taan ding i lau zel uhi. Hiai in gam khantouhna ding leh nektak ngahna a hon tun tuan kei ding hi.

Eimah gam vaihawmna ding a thu i neihlouh ziak un eimah deihna bang chiat i teel uhi. Khente Khopi ut in adanglawi Khota ut zel. Huai leng mahni hamphat tuamna ding leh angmasialna ziak keleu hi maimah. Ni khat gilvah leh mahni khosak tuamna ding deihna a ut kituam chiat i hi mawk uhi. I kiang ate’n hiai thu a hon zuak ziak lel ua tavaih hi tel hang maw? A sel guk uh Khopi hile gam i taan behna ding pen uh kuama’n i genkha kei ua, leng i donsuak tuan kei uhi. Tuni a i buaipih nawn uh Khopi leh Khota kikal leng hiai ADC len India Danbupi Skedul 6na nuai a tuang ban hileh Khopi om pen hoih mahmah ding hi. Gam leitang hum bitna taktak om theiloupi in Khopi ah teng leng tuma a i dai chim kipan tuh chimzaak taktak thei dinmun ahi.


--------------------------------------------------------------------------------
© Pauzagin Tonsing, July 25, 2007

Source: Zogam.Com

No comments:

Post a Comment