Wednesday, August 29, 2007

Mimal Khatciat leh Guallzawhna

By Singkhankhai


GUALZAWHNA KOI CI LAK DING

Gualzawhna(success) pen a ki ngah hi lo a, a ki la ahihi. Hong ki pia hilo a, a ki tha lawh ahihi. Tua a hih man in gualzawhna ih lak zawh nang in aki sam thu tampi te sung pan a thu pi zaw deuh pawl khat ih ki kum suk nuam hi.
*** *** *** ***

Lampi ki cian khat bek teel in

Ni khat Vatawt khat Sakol kiang ah vapai a,

“Hei Sakol, nang bel na sep theih khat bek om. Kei ka hih leh leilak, tui tung ah ka pai thei a, huih lak nangawn ah ka leng thei hi.Ganhing dang te sep theih khempeuh ka sem thei hi.” ci-in va ki sial hi. Tua thu a zak ciang in Sakol in zong,“Huih lak ah muvanlai tawh ki etkak dih in.Tui tung ah ngasa te tawh ki et kak dih in.Leitang tung ah ci leng zong na khe paan duak tawh na pai duakduak hi. Kei ka hih leh nam khat bek(leitang tung bek ah) ka hih theih mah bang in ka hat ka siam mahmah pah hi.Nang dan in hih zong themthem hua zong themthem in siam ki cian a nei lo mi ka hi kei hi.” ci-in a dawng kik hi.

*** *** *** ***

Hihi.Mipawl khat te pen septheih loh hih theih loh nei lo in septheih hih theih ki cian nei lo uh hi.Na theih tam na tel tawm a cih dan ki tam mahmah hi. Hi bang mite et pak in ahi ciang ding khat a bat uh hang in a pil, a hau ,alian in minthang vangvang ngei khollo uh hi.

Tu hun khuahun paizia zong tua mah bang ahihi.Siam ki cian mel neilo in tawmtawm ta sep kim theih na tawh lawhcin hun hi nawn lo hi. Ih siamna san khat ah kuama khempeuh sang siam zawk ding a kisap hun ahihi.

Gualzawhna(success)leh lawhcinna ngahna ding in a ki sam bulpi pen in “Ngimna kho khat nei-in tua ngimna bek mah ngaihsut pi leh hanciam pi pen in nei a, hun te ah sep masak sak ding te a ban ban in sem toh ciat ciat ding” mah thu pi pen hi. Mi pawl khat te in hua lah sem nuam hih lah sem nuam in ngimna ki cian nei lo uh a, a ngimna te uh laihlaih kawikawi uh hi. A mau te hatna leh siamna tha te mun ki ci teng ah ki zel ahih man in sepzawh ki cian bang mah nei lo pah uh hi.

Mite lak ah a ki lamsang pha diak te en leng a mau ngimna upna san khat bek mah kuhkal tak a, a sem te mah na hi pah uh hi. Kimawlna lam, limsuaihna lam,sumhauhna lam, galkaplam, natethu(science)lam, leh gammakai lam a tuamtuam te ah a sang pen mun atung te ih et ciang in a mau pumpi tung mahmah ah a om ahi pilna,siamna leh hatna khempeuh ngimna khat bek tung ah zang a kum tampi a hanciam a buai pih te ahihna ih mu thei hi.

A hi zong in bang pen ah siam ding kivak ding ih hanciam ding hiam? Bang pilna bang siamna koi pen tel ding ih hi hiam? Hih teng ah ih tel siam ding nak pi tak in thu pi ding hi. Bang hang hiam cih leh siamna kivak na leh mi lak ah minkidawkna khem peuh hoih khin gai lo hi. Tua te pen thupi mah hi. A hi zong in “tua siamna in ei mau pumpi leh u leh nau minam aa ding in bang phattuamna pia zo hiam cih” thu pi zaw lai hi.

Lungkhauhna ki sam

Leitung ah a lam dam a gualzo minthang te khempeuh en leng amah leh amah ki muang tak a, a semkhia te a hi uhhi. A ma siamna(quality) um hi. Hanciamna bul buh hi. Sep masak leh masak loh ding thei hi. Lunghiang lo lungkia lo in sem hi.Taanglai hi ta leh tu hun lai tak hi ta leh mi minthang te tua bang vive a hi uhhi.

Mi kaang(British) te gam tangthu sung ah mi minthang mahmah khat ahi Benjamin Disrael in Jew minam khat ahihi. A mau kiang ah Jew te a ki simmawh mahmah lai tak hun ahihi. A hi zong in Disrael in mi dang te gensiat, zahpih, simmawh leh daisakna te thu don in nei lo hi. A mah in “Mihing ih cih pen kim leh pam khuasakzia zui in a ki piang hi lo in mi hing te omzia zui in kim leh pam khuasakzia a ki khel hi zaw hi” ci-in ngaihsun hi. “A guallel ngei lo mihing kua mah ki om lo a, tua guallelhna(failure) pan a tho kik teitei leh a tho kik nawn lo cih bek in ki lamdang hi ci hi. Nak pi tak in hanciamna leh lungsim khauh tak a nei ta ding in leitung ah a piang thei lo om lo hi.” cih pen a ma lungsim sung ah om sinsen hi.Tua hang mah in ki telna ah tamveipi a lelh hang in, kim leh pam in zah pih in ciamnuihna bang in zang ta phial leh hangsan tak in sem teitei a hih man in a sawt na ciang tuptung veve hi. A mangimna a hi British gam aa ding in asang pen mun ahi Prime minister zaa ngah to hi.

Ei leh ei ki muanna(self-confidence) ki sam

A lawhcing a gualzo ding mi te in”Lawhcinna pen lungsim pumpi thaguithatang tawh ki tha lawh ahihi.Gualzawhna pen a kingah hi lo a, a ki la ahihi.Hong ki pia hi lo a, ei lak ding ahihi.”cih thu te a lungsimsung ah thei uh hi. A tuak khak ding uh haksatna te a lauhuaina leh aliatna te thei khol uh hi.A hih hang in nung kin tuan lo uh hi. Linglawng lo uh hi.

Bang hang in a mau te tua bang in linglawng lo uh a hi uh hiam? Amah leh amah ki muanna(self-confidence) lungsim nei uh a hih man ahihi. Hih lungsim pen a thu pi penpen ahihi. Tua bang lungsim khauh tak a a nei mi khat in vaang nei pah lel hi. Hih ih leitung mahmah in zong tua bang mite pen limbawl zahtak bawl in mun pia hi. Haksatna a ki ci limlim in tua lungsimkhauh leh ki muang tak a hong pai mi khat leh do ngam lo hi; lamkhak ngam lo hi; manlang tak in lampi awn uh hi. Ot loh pha mawh hi. Awn kei leh lawm pa khat in zah tuak het lo hi.Peiphial mang lel ding hi. Mi te gensiatna, zahpihna, daisakna a thu don lo pa; a deihsak ki neih a lampi pial sak sawm te zol na ah a pai lo pa; kua in bang in khak tan zo ding ahi hiam? Kamsiat gentheih a tuah khak ciang in a linglawng lo, a tuk leh zong a tho kik tei tei, zawnna ngauna hang in a lung kia lo, haksatna a tuah ciang in a nung kik lo, a ma ngimna tupna a tun ma dong lam pial lo in a han ciam den mi pa khat a hun a cin ciang in a tupna a tung pelmawh ding hi. A tun kei leh leitung a thu piang lam dang te sung ah ki hel ding hi.

A tupna a tung lo pha diak, a khua suak lo pha diak te a bang ci mite hih uh hiam?Na khat peuh peuh ah a mau leh a mau aki um ki muang ngam lo pha diak, amah leh a mah ki neu sak a a lungsim a niamkiat pha diak mi te ahi uh hi.

Hih bel sem thei kei ning; kei pilna in cin zo ken teh; ni dang ciang ka pil zawk ka hauh zawk ciang ci ning; cih pen mi meidawi te paulap hi a, cik mah hun in sem thei tuan lo ding hi.

Haksatna mah ih tuah ciang in a ki khang to, mi pil, mi hau a ki suak pan a hihi. Tua ahih man in, tu in na lungsim sung ah meidawina a hi guallelhna lung sim te a om khak leh tu mahmah in tua te pai khia in.Na ngimna bang hiam? Ding to in la hang tak in en in. Haksatna khat peuh ah lung kia ngei lo ding cih lungsim tawh khautak in kal suan in. Na kim leh pam khuasak zia te hong ki lam dang hiai hiai pah lel ding hi. Hi thei ken teh na cih te hong hih theih luat lam na mu ding hi.

Ulian ki theih pih neihna, lawm leh gual hauhna leh beh leh phung cin na te sang in ei leh ei ki muan ngamna(self-confidence) leh lungsim khauh neih na in kuam khat bang ma dawk zaw khin hi. Sum leh pai van te sang in a man pha zaw sumzian pi khat ahihi. Sum tawh na kan tan zawh loh ding haksatna te tua lungsim in hong kan tan sak zo ding hi.

A taktak in ci leng lampi kawi khat val kua mah in mu khol thei tuan lo hi. A pai ngam te in tua kawi a tun uh dong pai hi. Tua lam kawi a tun ciang in a kawi dang khat mah muh beh pan hi. A muh na ciangciang pai in a tawp na ah a ma pai nop na mun tung lel uh hi. Ih na sep na khat peuhpeuh ah tua bang mah ahihi. “En tua bang pipi sem zo kei ni ee” na cih leh tua na ki ciangtanna mah hong bang lel ding a, cik mah hun in tua na te na sem zo kei ding hi.Bang hang hiam cih le mihing khat ih ngimna sang in a sang zaw ki tung lo hi.

America te tangthu sung ah a minthang mahmah khat ahi Daniel Webster in college aman ciang in thu khen zum khat ah lai at a pa in sem sak hi.Tua lai at a ngah nang in a pan nak pi tak in han ciam pih hi. Kha sum zong hoih mahmah hi. A hi zong in Daniel in tua na sep pen nial in sem nuam lo a hih man in a pa khasia mahmah hi.A pa in a dot ciang in “lai at sang in a saang zaw tham ka ngim hi, mi te gen te lai tawh a ciam teh ding hi lo in kei gen te mi te in lai tawh a ciapteh zawk ding kei ngim na ahihi” ci-in a pa dawng kik hi.Tua mah bang in a sawt lo in Daniel in sitni minthang mahmah khat hong suak to hi. Kum pi a ki tel zah dong ding phial in hong minthang a, America te tangthu sung ah thugen siam pen khat in ki ciam teh hi.A pa gelsak na bang in lai at sem lai leh lai at maimai khat mah in om suaksuak kha lel ding hi.

Khangno thahat lai akua ma ciat in ei leh ei ki muanna(self-confidence), ei leh ei ki zahtakna(self-respect), ei leh ei ki manphatsakna(self-esteem) te tel siam leh thupi sa in,ngimna ki cian khat ah hanciam tak in ih kal suan ding thupi hi. Tua bang ahih theih nang in zong nu leh pa in tha pia in ih han ciam pih ding ki sam hi. A neu mahmah mawng tang khempeuh te sung ah alian mahmah mawng kung pi suah theih nang lam pi a om gaih tek mah bang in( ahih hang in mawng tang khempeuh mawng kung suak gai lo uh hi), naupang khangno khat sung ah milian mi minthang pipi suah theih na lam pi om hi.(Hi mah hi lo a hia?)

Gualzawhna lungsim kisam

Ma tun gual zo a ih om nop leh matun gualzawh lung sim neih kul hi.Gualzawh kam pau kul hi.Gualzawh nang sep kul hi.Tua bang in mi lawhcing muibun ding te in "Lawhcinna(success) pen gamdang mundang khat peuhpeuh ah a om tuan ahih loh lam ahi zongin, mi khat peuhpeuh in van ki piak bang in hong pia ding a hih loh lam ahi zong in, hun dang(mailam hun) khat peuh peuh ah a om tuan ahih loh lam a hi zong in” thei cian sinsen uh hi.

Tua bang in ih sep tak pi hang in zong khat veivei ih ngaihsut hong bang lo thei hi. Lungkiatna tam pi ki tuak thei hi.Ki guallel thei veve hi.Tua bang hun ciang in ih leh tai kik ih lung kiat khak ding lau huai mahmah hi.Bang hang hiam cih leh haksatna hong khauh pai semsem ciang in gualzawhna hong nai semsem ahih man in bui a phak kuan a tawp ih hih khak ding lau huai mahmah hi.Tua bang hun ciang in zum bawl in ih lung kiat sang in bang ki sam a, gual zo nai lo ka hi hiam? A ki sam khat om ding hi ci-in tua a ki sam pen man lang tak in zong khia in ih sep khiat pah ding ki sam hi.Tan 10 kia khat in zum bawl in lai phi nawn kei leh cik ciang in tan 10 ong in buaih hong ngah ngei ding ahi hiam?

Amasa dingte masak ding kisam

Tua bang in ih sep na ah a hunhun in ih thanemna te, ih pilna ih siamna te puah toh zun tohtoh ding zong ki sam hi.Ih sep masak ding te zong a masa bang in sep toh theih ding thu pi hi.Mi pawl khat te in na sep han ciam in lung kia lo in a sep uh hang in sep masak ding a ki sam te nunung in sep ding ki sam pah lo te khawng ma sak gawp uh a hih man in matun thei lo uh hi.Mui bun thei ngiat lo uh hi. Tua a hih man in sep ding na te a thupit na leh a kisapna zia te tawh ki zui in abanban in ih sep theih ding zong a thu pi penpen khat a hihi.

*** *** *** ***

A tung a ih gensa te mah bang in han ciam in ih kal suan toh ngekngek leh ih pilna lai tan ngiam phial mah taseleh a dang siam nate zong sang veva kei tase leh ei sang pilzaw hau zaw ih sak te sang in ih pil,ih hau,ih siam zaw tham lel ding a, ih lawhcing, ih gualzo, ih muibun ding hi.Tua hun ciang in Vatawt ih hi nawn kei ding a ih hih na khat ah a muibun pen Sakol ih hi ta ding hi.


Source: http://singkhankhaisite.blogspot.com/2007/08/mimal-khatciat-leh-guallzawhna.html