Friday, August 31, 2007

TUNI A I DINMUN

Auther Unknown

Zomite’ lakah i lungsim leh ngaihsutna niam lua a, huai in kong bangkima khantouh ding nakpi a dal kha ahi chi a kisit leh mohsakna nei pawl om hi. I background khong toh en le huchi hikhinpah samlou hi.

Nidanglai hausate thupi kisa, ni leh kha kala leng a kingai, mi nautang lah tate khovak laia mu manlou khopa lou nna sema a buai, huchih lai takin mikangte Zogam a hong lut in lai leh Christianity hong theisak uhi. Lai theihna in khua hon musak in tha-le-ngal hatna kia hilou, lungsim ngaihtuahna leng hon zang sak hi. Mikangte hon hilha kristian i hong suah chiangin i ngeinate gingloute chindan chia muh niamna om hi. Huchi in ngeina tampi nusia in social order thak ah i lut hi. Huai dinmun ah Pathianthu leh lai theite mah simbeng tangzang a na pang in society ah hon makaihtute ahi uhi. Lehlam ah a dinmun uleh a poimohna uh keniam a hihmana hausate’n pom pha theilou chihlouh tangpi in huchibang makaite sial khaua kaih bang in a kaihna na uah na zui helhel uh hi.

Mikangte hon paisan hun in laisiam leh saupi mupha ki tam lou bang hi. Amau toh na kithuah deuhte’n laisiam/pilna zon’ poimoh dan mupha lel in laisim leh pilna na zong uhi. Huchi huaite’n in society a dinmun hoih leh sang hon len kha thei pah uhi. Nautang bel lai leh pilna zonna ah sumkuang bang in pai ki paia, tuni, kum 100 phial a kiivei nung in bel nautang laisiam ki tamta in sabiak bang ah 100% Kristian i kichi nuam hi.

Ngeina i chih khosakna leh nek-le-tak zondan toh kizui leh kisai lua ahihman in Kristian i hong ki chih a, lai thei a nek zondan i khek chiang in i ngeina tampi i society a mun tang zou nawnlou om hi. Khuak pilna zang, lungsim khovel a lutta i hih man, loukhou a gimtaka nek muh sanga baihlam zaw a muh dan thei in i nekzondan, inten-louten hong kikhek chiang in ngeina tampi tuahmang kha hi. Ngeina khenkhat nusia, i khovel thak toh kituak ding a thak hoihtak lah pankhe theisi lou, mikangte, kawl leh vaite a khong lakhawm mahle buching tuanlou a eia mah zatngai thou pawl om hi. Huaiziak in tuni a minam hihna kichian leh detdou neilou bang a khovel ma a i latna om hi. Khovel kikhek a huchi ding mah ahi zaw diam?

Kawlgam thei khollou i hihman India lam nga in i dinmun en zek le. Tuni a govt. nasemte, 95 % sang a tam zaw i sepna a khang masa (first generation) ki hi ding hi. Siamsinna lam ah Mizoram a University a bul kipan pan pen Zo suante lak a siamsinna sangpen ahi ding. Computer Science, Medical Science, Engineering leh Management sinna khong gen ngam nai ding hilou hi. I gama College khat-le-nih omte a Science leh Commerce nangawn sin theilou a gam pua a kuan ngai lai a hihman. Pilna leh siamna a lama naupang lai, mi nungdelh ki hi lai a chihlouh theih kei hi.

I kichil dan gen lut le. Laisiam, saptuam leh khotang a heutu muan khat in a tate hoihtak a enkawl in laisiam leh lohching uhi. Ei ngaih a pa lohching himahleh atate’n zi neih tak un “insung a a thuman bang ua, a zite uh thu ava man ua le bel… “ a chi chih a kigen. I mi muan leh kisaktheihpihte’n ta-le-nau etkolna ah buching kisa zou nailou uh hih tuak hi. Huchi ahihleh nautang’ tate laisiam leh all round development neia khanglian a ngaihtuahna sang leh compettitive tak hi ding a lamet huai khol lou ding hi. A chiiltu nu-lepa, siamsinna muna heutute, i siamsinna mun leh khanletna environment in chin nailou a chih theih ding.

A lehlam gennawnta le. Kum za a sim experience i neihsa loukhoh lah nekzonna nei ut nawn lou in i nungngat santa. Kristian chi a i ngeina nolha a thak i patna lah sawt nailou ahihman in, a khangkhang a ki piak sawn (culture, knowledge, experience, information, trade secrets etc) nei kholllou in i sep-i-bawl ah ma phutu ngen a pang i suak sim hi.

Huaiziakin vaite/ kawlte or nam halh zawte toh i hong kinawk khak chiang in ngaihtuahna leh kong bangkim ah amaute i phak louhna om thei hi. Akhanga kiluahsawn hau zaw uh a, a mihing mah tam ahihman un hin khosuahna ding survival instinct nei zaw uhi. Kristian kichi a dik-le-diklou i tehna (moral sense of right and wrong influenced by the teachins of Christ) leh value system khong kibang lou ahih man in nasep leh hauhna zonna ah amau septe ei a dinga i kisamlouh pawl om thei hi. Kha lawh la a nek ding neia ngaih muanga i om lai in amau a right leh duties uh, dan-le-dun a om leh bang a hia a loophole, bang ahia a hoihna etc chih khong na buaipih man uhi.

Huai chimah le mikangte i gam a hong lut laia i dinmun, hon paisan lai ua i dinmun leh tuni a i dinmunte en kak le a kum le huchi pi a tam nailou ahih man in ma ki sawn mahmah a chih thei zel ding. A speed bel Zoramthanga, Chief Minister, Mizoram in development a lenga leng ding (hmasawnna a zuan in azuang ang) a chih bang hial zaw ahi kei na di’a. Bang teng hi leh tuni a i lungsim, ngaihtuahna, i hihna leh i tunna chiangchiang i khankhiatna leh environment toh ki tuak ahi lel hi. Nahkhok banga mu suak theilou i hih man in ki niam muh a pupate ahiam eimah ahiam ki mohsak luat ding hilou ding hi.

Huai i chih in tuni a i dinmun a lungkim huai a ma sawn sawm louh ding chihna hilou hi. Lai zilsang, khomuhna zai sa hiam nam khangtoute toh ki tehkak a i dinmun sit-a ki fast forward ut huai mai sek ahihna a i gen ahi zaw. I dinmun lungkim huai chia genhoiha ki siamtan hi zaw lou in, i background, i hihna thei kawm a khantouh leh masawn i sawm ding ahi chi nuam i hi zaw. Tuang lam zoh ding saupi a neilai mah hi hang…. chih bel nial vuallouh thudik ahi.


Source: http://www.zogamonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=154