Tuesday, June 26, 2007

ZOPAU ADING KA LAMETNA


Leitungah minam tampi i om hi. Tua tawh kizui-in pau leh lai zong tampi mah om a, tua lak ah ZOPAU zong khat a hi hi. Tua a hih man in hi lai ah mailam hun ah Zopau ading ka lametna kong taangko khia nuam a, a sim kha leh a thei khate in bangci ngaihsut na hi uh hiam, cih dawnna zong zak kal ding a ngaklah huai khat a hih manin ka na lamen ding hi.

Leitung minam tuamtuamte pau tuamtuam tampi i neih hangin nampi nih bekin kikhen a, tuate in: LUAHSUK PAU (Traditional language) cih leh PIANG TAWM PAU (Borning language) cihte a hi uh hi. A nuai bangin en le hang.

LUAHSUK PAU (TRADITIONAL LANGUAGE):

Hi pau pen minam khat a gui zui-in a neih kampaute a hi hi. Hi paute pen bang hun in hong kipan hiam cih kitheikhia zolo hi. A hih hangin Khristiante in Babel tausang panin hong kipan hi ci-in ki-um hi. Tua luahsuk paute pen minam hatna zui-in a mun leh a gam ciatah zattaangpau (Common language) suak tawntung hi. Tua luahsuk pau pen minam vai tawh kisai khanlawhna a om ciangin mainawt ding haksa mahmah den hi. Tua a hih manin hih luahsuk paute pen tampi mangthang khin a, a mangthang ding zong tampi mah om lai hi. Tua paute tangthu tawm cik khat en pak lehang:

a). Dead language (A si khin pau): Hi paute pen a kizang ngei tu hun ciangin a kizang nawn kiuhkeuh lo paute a hi hi.
b). Dying language (A laitat paute): Hi paute pen I puahpuah I zuunzuun hangin mai lam hun a ding lametna a om nawnlo paute a hi hi. Tua paute pen gentehna in misi paakkual piak tawh kibang a hi hi.
c). Unburriedable language (A nusiat theih loh paute): Hi paute pen taanglai-in kilim zat mahmah a, a hih hangin tu hun ciangin a kizang nawnlo, lam khat leuleu pan in pilna siamna a kisin ciangin sin kik et kik loh a phamawhte a hi hi.
d). Using language (A kizang lai paute): Hi paute pen Luahsuk pau a hih hangin bei nailo-in a kilim zat mahmah lai paute a hi hi. A hih hangin i theih ding khat in hi luahsuk paute pen cik mah hun in minam tuamtuam’ zattaang (Common) pau suak ngei lo hi. Gentehna in: Tu laitakin leitung ah Sen minamte (Chines) a tam pen hi uh a, a hih hangin a pau uh pen luahsuk pau a hih manin leitung bup a dingin zattaang suak zo lo hi.

Zomi a kici sungah kampau kibanglo tuamtuam om hi hang cih i tel ciat hi. Tua sungah i theih ding ka deih thu in; Luahsuk paute peuh mah pen cik mah hun in zattaang pau (Common language) suak ngeilo ding cih lametna lianpi ka nei hi. Tu lai taka Zomite sung a kilim zat pen a kingaihsun Lusei kam pen Luahsuk pau nam khat hi-in, Duhlian pau kici hi-in AD 1700 kim pan zat kipan in kum 600 bangin upa ta hi. Tua a hih manin mailam hunah minam tuamtuam khanlawhna lianpi Zomite lakah hong tung ding a, tua hun ciangin, Zomite a mau nam min leh pau ciatah hong ciah ding uh a, tua hun ciangin hi pau (Mizo/Duhlian) pen hong mang hiaihiai lel ding hi. Bang hangin hi thu gen khol thei na hi hiam ci-in nong dot uh leh, Luahsuk pau a zang khinte: Germany, France, Spans, Grik, Roman, Latin etc. cih pau tuamtuamte i et kik ciangin a kum 100 lom a sim tampi mah a na kizat khit ngei hangin luahsuk pau a hih manun tu hun ciangin zattaang pau (Common language) taktak dingin hi thei nawn lo hi. Tua a hih manin Luahsuk paute (Traditional languages) peuh mah zattaang ding taktak in thu suak khin zolo hi ci lehang kikhial lo ding hi.

PIANGTAWM PAU ( Borning language):

Hi paute pen minam tuamtuam pau kibanglote a teenkhop leh a khawlkhopna uh pan in hong piang tawm paute a hi hi. Pau nam tampi kan lo-in tu lai tak a leitung bup in I zattaang pau (Common language) a hi “MIKANG PAU” etkikna nei pak le hang: Mikang pau pen tuma AD kum 600 kim lai in tu laitak a England gam nisuahna pan leilu lam a teeng mi nam tuamtuam leh pau kibang lo tuamtuamte a ten khopna uh pan in hong piangkhia tawm pau a hi hi. Tua bangin a tenkhopuh ciangin a tu leh a tate uh zi leh ta in hong kiman uh a, a suan leh khakte sung panin pau nam khat hong piangkhia in tua pen English i cih pau hong piang khia tawm hi. A maute pen a cil in “ENG” kici uh ah a leitanguh pen Eng & Land hong gawmuh ciangin “ENGLAND” ci-in hong lo uh hi. Tua banah hong piangkhia tawm pau leh a mite pen “ENGLISH” kici-in, tua tawh kizui-in Roman alphabet hong zanguh a, a gelh zia leh a luan zia tawh kisai-in, Grik-mite lai luanzia hong zui toto in tu hun ciangin leitung minam khempeuh in zattaang pau (Common language) hong suak ta hi. A zat tungun mi 3000 kim bek pha uh a, a hih hangin minam tuamtuam; pau kibang lote hong tenkhopna uh pan in hong piangkhia a hih manin kampau mainawt leh mite lunglut hong suak hi. Tua bek tham loin, a lai gelhzia leh luanzia zong nuam in, alphabet zong tawm in baih lamtakin kisin thei a hih manin tua hangin zong mainawt hanhan hi.

Zomite sungah zong pau tuamtuamte i et ciangin Tedim khua pan in hong piang i ZOPAU pen piangtawm pau (Borning language) cih loh a phamawh a hi hi. A upatna pen kum 100 kim bang hi pan hi. Zomi sunga pau tuamtuamte lakah a naupang pen hong suak hi. Pau tuamtuam: Sihzang, Saizang, Teizang, Guite, Daapzaal, Lusei, Thahdo, Zote, Simte, Gangte, Marte, Zahau, Vaiphei, etc. cih tuamtuamte pen Luahsuk pau a hih manin, zattaang taktak dingin thusuak zolo ding hi ci-in ka um hi. A tung a pua tuamtuamte khat leh khat kitel a theih ding haksa pian mah leh Tedim khua pan in hong piang khia Zopau i zat ciangin mikim tel baih kisa in, i lung zong hong nuam sak hi. Tedim khua pan in hong piangkhia I ZOPAU” pen, a tungin Zomi sunga minam tuamtuamte i ten khopna pan hong piangkhia a hih manin a lunglut huai pen Zomi nam bup in mailamah zattaang pau a suak thei pen dingin lamet huai sa ingh. Tua a hih manin, a tunga Zomite sunga pau tuamtuamte lakah pau naupang pen a hih hangin tu hun ciangin a kilm zat pen pau hong suak ta hi. Tua banah i lai pen Roman alphabet kizangin, leitung mipilte in a bawluh siktawlaikhetna pen Zopau khetna dingin a ol banah tu hun a mikim in I zat a hi Computer I zat ciangin zong bangmah haksatna i tuak kei hi.

Tua a hih manin I Zopau pen Zomite pau nam tuamtuamte lak ah a naupang pen a hih banah tuma kum 100 lai mi 300 kim in na zang bek uh hi. Tu hun ciangin gam tuamtuam leh mun tuamtuam ah kizangin tu ma kum 15 lai a kizat lohna mun Aizawl khuapi na ngawnah tu hun ciangin Zopau tawh mun thum kikhop leh biakpiakna in kizang ziahziah in, khuapi na ngawnah kilim zat mahmah ta in, zong kilunglut mahmah ta hi. Tua ahih manin I Zolai a zuun khempeuh English Grammar pangbelin zuun ciat ding zong hoih ka sa hi.

Hi a tung a thute a tom a kong gelh hi a, Zopau a ding ka lametna pen laibu picing deuh khatin gelh huai zong ka sa mahmah hi. Bangbang a hi zongin hi a tunga thute na sim ciangin Zopau ading ka lametna tel dingin kong lamen hi. Nang e leh! “Zopau a ding na lametna hong gen dih ve. Theih ding: Hih thului tawh kisai eimau muhna leh saan dan tek ZONET ah kikupkhop theih hi.

Rev. Dr. Khen Za Sian
Camp: Aizawl
Khawlzang veeng
Pinlong 13, Kalemyo.
Sangaing Div. Myanmar Dated 08/11/2004

No comments:

Post a Comment