Friday, September 28, 2007

PUANPI NUAI A PHEIPI LI GAWM

- Zokhual

Jesu pian apan simtoh, kum sangkhat zakua sawmguk beikuan lam hita a, sangkhat zakua sawmsagih tung nai kei mahleh, a gal apan muhtheih chiichiai in awm a,sangkhat zakua sawmsagih chiang a khawvel pai ding dan thil awm lelte a pat suangtuah theihta hi. Huaihunlai in, Zogam politics ah hunbi khat bei in, hunbi thak khat hawng kipan lel hi. ‘Gou’ masa ‘Khet’ khiakin awm a, tumlam kawlmawngah tum hiaihiai a muhtheihin awm a! Suahlam apanin “Gou” thak khat hawngsuakto ‘Ging’ zakin awm hi!

Huchih hunlai in, America President Lyndon Baines Johnson (LBJ) in hun haksatak masuan lel a, America khawpite ah mipi lungkimloten buaina nasatak a bawlin, ‘Urban riot’ achihmai un gam sung zel suak hi. Huchihnaklai in, America sepaihte kha khat a sangkhat sang a tawm zawlo Vietnam apan polythine-bag a tuunsa in agam uah puaklut in awm uhi. America University leh khawpite ah ‘Bring back our boys” chih thawm zak ding awm den hi.

Alehlam ah, Appollo Program lawhching takin paito zel a, Uncle Sam in Khapi a Vaphual mul alu a tawt theitakpi dingin kilangta hi. Richard Milhous Nixon in ‘national reconciliation’ thupi a zang a president hihna hawn tuhin, January 1969 in 37th president of America hi dingin White House ah a Kawlzaal khaita hi. Guite road ah zawng Lungthul tan Jeep tailut theita a. Tangthu kam akigen sawn khatin a gen danin, Appollo 7 in October 1968 a khawvel pumpi ni 11 sung vingveng a kimvel lai in, American Astronaut ten Pu Ngaihte Sap, Guite Road lamlian dim lulu a Willy Jeep a pailai a liim la uh hi, chi hi. “A dik mah hi” chite leh “Um khang e” chitu ten pansan ding nei veve uhi.

Huai hunlai in, kei zokhual in zawng Paite pau simthei panta inga, Bible thumvei ka simsuak a- huai hunlai in Paite Bible ah Genesis, Exodus, Sam leh Thukhunthak kia awmlai hi. Huai khitin, “Bible Tangthu” Rev G.Khamkam G.Th bawl leh nidang a Convention School a pawl giatte sinlaibu dia Vung D.Tawmbing bawl laibu khat “ Khovel Khangthu’ chih leng ka simsuak hi. Rev. G.Khamkam bawl “Lungsim Damdoi” chihin zingkal khat sungsim zawng daihlo a, SSPP Magazine lah kumkhat a khat vei kia suak a.Tuateng ka simkhit chiangin, ka khua uah laibu sim ding dang awm nawnlo hi.

Appollo 7 pen khawvel kimvelin leng mahleh, December 21 a NASA ten akap khiak uh Appollo 8 in Khapi a mihing pua Appollo 11 tuk/landing theihna ding mun zawngin, Khapi a muntuam tuam Tranquillititis, Liebnitz Mountains leh Lake of Dreams, Sea of Serenity tungahte leng kual leng kualin, chiang zaw sem a etkai dingin Khapi a mun tuamtuamte liim la hi.

Himahleh keipen, Khapi genloh Guite kual a zawng khualzin ngeilo pa, Zogam ah laibu sim ding neiloin chiimtakin ka awm hi. Huchia chiimtak leh mangbang taka hiai khawvel a ka hun leh nite ka zat laiin, vangphat huaitakin bemkawm apan Exercise Book No 5 dim a khut akigelh ‘Paite Love Song’ kichi Labu khat ka maikhia hi. Tua Labu sim in milun Nokzathang, Khoikhandai, Gouzagin leh midangdangte khawvel ah lungsim suangtuahna in ka zin hi.

Huai Labu ka sim na apatin hiai anuai a La khat ka lungsimin chiamteh kiukiau hi:

Hon it hawn ngai na awm uh leh
Ka ban tangin hawng kai khia un,
Meipam lupna ka chimtaak lua,
Puanpi nuai a phei li gawm ka ut.

Hiai atunga La, kua phuah hi hiam chih zawn khiakbut hi nawnlo hi. Khat vei etna in La hochik bang mahleh, athutun in mi lung-ngai theite lung tangvut hi. A ngaih tuah vengveng chiang un, hiai La in Zomite culture, tradition, psychology, mating behavour leh khawtang hinkhua La vual li sungah khumin, gen- gai hi chi uhi. A nuaia bangin suichianna neita le hang:

Hon it hon ngai na awm uh leh: Mihing a piang khempeuh a dingin, itna pawimawhin, gawlpen hi. Itna ziakin, ‘egg’ leh ‘sperm’ kikawi in-sem khawm ua, huai thil nihte apanin mihing-hinna nei, Pathian kibat pih a bawl hawng keuh khia a. Itna ziak mahin, Nu gilsungah kha kua paai in awm a, Nu neek-leh-dawn, nute kipahna leh lung-gimna te’n tua mihing hawng kisiam tungah nnasem kia hilo in, nute sisan takngial leng kikawp-pih uh hi.

Tua itna apan hawng kibawla, hawngpiang khia, it takleh duat taka, itna puan a tuamin awma. Nu itna tuisika, a aang apan hawng luangkhia- Nu nawitui kichi a chawm a hawng awmin, hawngkhang lianto hi.

Mihingte sapum tangtawn daih ding a bawl hiloa, chikni chiang hiama, pawnlak lopa banga vula, vuai nawn dinga siam hi a. Siamtu in mihing masate kianga “ Hong pung unla, lei luah dim un” achih dungzui in, mihingte taksa a cellte ah cell thak siam utna guang(embedded) a. Huai Siamtu lemgelna sem suah dingin, a nu khat leh a pa khat kiphamawh hi.

Hi e, mihing hinkhua ah hunbi bang zah hiam awma. Huai hunbite atuam dungzui in, hunbi tuamtuamte kituah pih ding itna- tup leh kawk tuamnei hawng piangto zel hi. Hiai La phuaktuin “Hon it hon ngai na om uh leh” achihin, ittu ding Nu leh Pa hiam, sungkhat laina hiam neilo chihna hi zenzen loa. Himahleh, Siamtu lemgel hih piching dingin ahunbi kimta a, itna thak nidanga akiphatmawh ngeiloh, itna chikhat kiphamawhin, lungleenna in hawng dima, ittu ding leh ngainatu lung-gulhin “Hon it hon ngai na om uh hiam” chiin khawvel zak dingin La sain akam hawn ka khia hi.

Ka ban tangin hong kai khia un: Mangkangten ‘Pop the question’ chi ua. Khenkhatte adingin awlsam ahi dinga, sak leh khangah 15 minutes sunga zatmang ding ‘yes’ kai khawm uhi. Khenkhatte adingin awl samlo hial hi.

Mihingten sep leh bawl, gen leh sak I neih chiangin amasa in I khuakah hawng kipana. ‘Pop the question’ dingin zawng khuakah hawng kipan hi. Khuakin, akisaipih ‘nerve’ te kiangah a question pop dingin command pia a, huai ‘nerve’ systemten a question pen ‘aw’ –a- ging -a theihtheih dinga hawng gin khiakna dingin ‘vocal chord’ tingtang tumin hawn tum(activate) uh hi.
Na computer memory in azawhloh ding file na thun leh na computer crash dinga, na electrical cable 5Am zo dinga bawl cable a, 15Am na paisak leh na cable kangse ding hi. Tuachimah bangin, chihtak luatna in na ‘nerve system’ te overload in, na ‘vocal chord’ kiangah command zuihtheih ding petheilo thei in, a question na pop pen ging khe theilo in awm thei hi.( Tua chibangte a dingin, English poet minthang tak John Milton in ‘Paradise Lost’ poetry hoihtak phuah sak hi!)

Hiai La phuaktu in “Ka ban tangin hong kai khia un” achih pen poetic license hi a, a ittu leh ngaitu in aban a va leen a, va kaikhe tantan ding chihna zawng hikhawllo hi. “Tha hong pia inla, mi lakah zawng na mitmei in hong hantohin”, chihna zawng hi thei hi. Tualo ah, “Kei khelkhellou, nang zawng tua question hong pop mai ve, ma te”, chihna zawng hithei hi.Huaiziakin, nungakte theih dinga hoih khat bel, ‘pop the question’ pen tangvalte mawhpuakna biik a kawih loh ding hi.

Meipam lupna ka chimtaak lua: Hiai apanin Laphuaktu unau laka pasal upapen ahi chih kithei hi. Aziaktuh, nidanglai deuhin meikiang/meipam ah lupna nih awma. Meikiang apan a khanglam nga a I tut chianga veilam pang inteekte/inn sung a papen te lupna hi a, ataklam pangpen unaulak a Pasal upapen lupna dinga, upapen ‘birthright’ hi a. Meipam lupna alup chihin duatpen leh goluahtu ding hihna ensak hi.Meipam lupna a ilup chiangin, khualum a, phalbi thuak nuam a. Huanah, thuk a mei-am pimpemten lungsim ah zankhawmial in leng tangkhat lohna, lungmuanna hawnpia a, neitu lungsim hawn guan hi.

Eden Huan nawp dan ginlelh vual hilo hi. Himahleh, tangkhat Adam adingin, Eden Huan nawpnaten lungleen kai tho ua, huai lui sagih kilawmtak Eden Huan chawmtute leh Eden pallunten a lungzuan na ding Leikha in Phulun pawtna ding a keih vang bangin kei vang lel uhi. Huai lui a Ngavawk nupa paihelhel ten, bukimlo ahihlam phawk khesak ua, huai sing-gahte bangchi tukin neekin lim tawk mahleh mahni kia a neekin alim ding bangin limsak lo a, anawp ding bangin zawng nuam zolohi. Huaiziakin, Adam amah kia a awm hoihlo hi.

Huchimah bangin, meipam lupna nuam tawk mahleh leng, hiai La phuaktu kum bangzah hiam hawng chin chiangin, a lungsim sungah a ‘awng’ khat –ahudimtu ding Siamtu in atuam vilvela abawl lohngal in a hukdim theihloh ‘awng’ hawng awm in; meipam lupna a-khuplup leh thal-lup kibang a mahni kia a lupdet chimtaak hun hawng tung hi. Huaiziakin, hiai La phuaktu in “Meipan lupna” achimtaak thu La-a-sa a, ahawng kiko khiak chiangin mawhsak huailo hi. Hiai La phuaktu in mihing a piang khempeuhin a zuih ngeingei ding ua kidawh ‘hinkhua Lei’ tawn kha hi ichi lo thei kei hi.

Puanpi nuai a phei li gawm ka ut: Zomite khawsakna ah Puanpi in mun pawimawh tak luah a. Nidanglai in, kiten chiangin numeilam in Puanpi keng sek uhi. Puanpi tello in kitenna awmlo chi le hang kam uang kihilo ding hi.

Puanpi: Puanpi gat thil awlsam hilo a, a tah leng khut khauh deuhlo in tah zawh maimai zawng hilo hi.Pat tampi tak neih ngai a, huai Patte pat hekna khawl zopa bol–‘Helhlot’ kichi ah apat tangte lakkhiakna dingin hek phot uhi.Pat heksate pat kapna in kap ua, kap zawh chianga mui a khekin huai Pat tuh khau hong suak a. Huai patkhaute, ato nadingin leh amul awmloh na’ngin anntang tawh kihuan khawm hi. Huaite nisa ah a pho na ding kibawlin kipho keu a, khauhiatna in kihiat mam hi. Huai pat khaute a hawng keu chiangin alum in kizial a, tangvalten nungak ahelkawn un, nungakte khau zialsak zel uhi.

Huai khau ziallum ping pengte Puanpi dingin ‘siam bang’ kichi a, hong kibangin ‘siam’lianpi hong suak hi. Inn sungah talo ahih chiangin, innkawng khawng mun lem ah Puanpi ding kibaang in kigan sek hi. Atangpi in, buhlak zawh December apanin kipan tangpi a. Aziak ahihleh, innpua a Puanpi gat ahihziakin vuahzuklohlai a gat hoih hi. Huai kia hiloin, pawltaak awl-lenlai a gat akulna awm a, huaibel numei kia in gan zolo ahih man un pasalte man hun tuh deuh leng ngai hi.

Puanpi zanchiang a isilh chiang a, alum na dingin Pat khuttal chia leh khap nih khap thum khawng a sau in kizial tawn a, huai Pattawnte khuttal tantan a sau in ki gat khum hi. Huaite Puanpi mul kichi hi. Puanpi pen khangluite Rizai hia, mattress hi a, blanket zawng hilai hi. Zomite tenna gamte tang-gam khawvawt gam ahihziakin, Puanpi in a etsak kia hilo in ataktakin zawng pawimawh hi.

Tanu neiten, atanu nungakno hawnghih chiangin Puanpi gat hawn pan ngal ua. Aziakbel, Puanpi gat I chih thil awlsam hiloa, azatna ding awm guihthei a. Huanah, I deih hun chianga gat dingin koih le hang, innsung buailai leh alemchanlohlai leh a kiphatmawh hun kituak thei hi.Huanah, agat hunsung zawng sawt hi. Huaiziakin, Puanpi gat sain koih uha. Zusa, innhik leh innlawiten aneek siat lohna dingin hoihtaka puan a tunin bichiing (ceiling) ah khai uhi.

Nungakten pasal aneih chiang un, huai Puanpi gatsa bichinga kikhai hawnla khia ua, a mothakna lam uah ‘Movan ken’ pawimawhpen dingin keng uhi. Mo vanken puanza leh thil dang khen khatte, apasal lamten kihawm sek mahle uh Puanpi pen midangkhoih siangloa, mo nu in a pasal tawh asilhkhawm ding ua sehtuamin awm hi.

Hiai La phuaktu in meipam lupna nawsia a, azi thak liklek in Puanpi thak liklek hawnken tawh sunthak, zanthak leh hunthak zat a ut thu La in hawn sa khia hi.Hi e, mihing hinkhua adingin zineih ni, pasal neih ni ichih hun pawimawh leh chiamtehtaak hi ua. Hiai Laphuaktu adingin, zi neih in meipam lupna apan zalenna en saka, huai in thilluite mangta a, hindan thaka hingding ahih dan zawng ensak hi.

Laphuaktu in a itpen tawh Puanpi khat silh khawma, alungphu uh Puanpi thaknuai a akituak a phu litlit kawma; hi tham e, pheipi li gawm zawng telin ‘gin awm ni, sihtan pha in aw’ chih a ut thu La in hawn sakhia hi. Puanpi kengthei kitenna in nu leh pa lemsak pihna, khawtang leh Saptuam theihpihna kawk a. Huchibang a “pheipi li gawm” Siamtu muhin etlawm hi. Hiai Laphuaktu in ‘Puanpi nuai a pheipi li gawm ka ut’ achih in thanghuaitaka, ‘commitment’ tello a, ‘neek loh ding vawng-gah keih’ maimai atup dan ahiloh lam hilh chian hi.
-------------------------

http://zokhual.blogspot.com/2007/09/puanpi-nuai-pheipi-li-gawm.html

No comments:

Post a Comment