Friday, August 24, 2007

Why Private Schools deliver, Govt. ones fail?

David Vumlallian Zou & ZouWorkshop Netters

India gam a education adin solkar in business bawlte tung ah "education cess" (tax) bihiah in "per cent" bangzat ama la zing hi. Solkar sum i chi (Bro. Lam in agen bang in) atahtah in mipi sum ahi zaw hi. Ei Northeast ah tribal mite'n "income tax" i piah lou vang un, indirect tax michi'n in van i lei chiang in kipe zing hi. Eg. cinema ticket maimai i lei leh, a ticket man kim khat phial solkar tax dia lut ahi.

Tuaziah in i solkar (adiah in politicians leh bureaucrats) i chite tax payer te sum a kitoudel ahi ua, tuaziah in amau public or civil "servant" kichi sese ahi. "Tax payer" te sum a kivah ahiziah un, "accountable" ahi ding uh poimo mama hi. Education toh kisai a solkar sum a zat pen ahi ding ma ahia, hithei leh galvan (defence) lam sang in education lam ah sum tam seng lei minam khantouna in masawn ding hi. Ei Manipur ah singnuaimi te'n development sum apat "per cent" a sonson in "per cent" a la ua, tuaziah in Manipur solkar pen Percentage Raj a kichi hial hi. Alang khat ah business (tunai in phamacy) apat singnuai mite'n extortion nasatah in a pan uhi. Tami apat sum kimu te thauvui-thautang lei na leh amau leh amau kikap na di'n kizang tangpi hi. Khat vei teng minautang kaplupna din zong kizang zelzel hi. Alang khat lam ah politician leh bureaucrat pocket ah zong "tax payer" te sum hunkhop a lut a, tami pen "corruption" kichi hi. Tami dan a mipi sum zatna pen "productive" lou ahiziah in, khantouna hing tun lou hi.

Minam hausatna tahtah sum (paper currency) apat hing kipan hilou in, productivity leh national efficiency apat hing kipan ahi zaw hi. Tualeh Fat Govt. um na mun ah, productivity um thei lou hi. Gendan tuam in gen lei, minister leh bureaucrat a kisam vilvel teng maimai nei ding, excess labour paimang ding ahi. Alangkhat lam ah job creation leh good income miteng in a nei ding poimo leuleu hi. Tami ziah in enterpreneur (job creator) leh private invesment nasatah i gam in kisam hi. Laisiam te adin Finance leh service sector kehlet ngai a, semi-skill tampi te'n Hospitality (eg. restaurant) leh Retail (eg. shopping malls) vel ah sepna amu thei ding uhi. Laithei lou te adin zong mass manufacturing (industry) ah sepna a um ding hi.

Tami bang a "productivity" neina din education a sum tampi seen ngai hi. Aziah pen laitheilou te sang in laisiam "work force" (labour) te productivity nahpi'n sang zaw hi. Adiah in secondary school tan siamna in productivity khang sah hi. Europe gam khangtou te ah zong mitangpi "matriculate" or A level (class XII) ahia, higher education nei mi tam seng lou uhi. Ei India ah, illiterate mihing 350 million val um nalai hi (2001 census). Tami teng in Class X tam maimai sim hi uleh, India gam a productivity nasatah in khan belap ding a, income sang leh inflation niam kinei thei ding hi.

Tualeh 2001 census apat kimu dan in Manipur a Zou tribe literacy rate (61%) pen Indian average sang in niam zaw a, Zou female literacy ahileh 53% maimai ahi. Tami din mun ah mi tam zaw in singtang lou (jhum) ahaw ngai mai a, productivity niam mama hi. Lai thei loute'n idea tha pom hamsa sa tangpi uhi. Horticulture, floriculture, bee-keeping, animal husbandry, plantation farm, etc. chite kivahna tham abawlna dia "bank loan" ban ah, vocational training kisam a, tami di'n aniam pen in "matriculate" bang hing poimo hi.

Zou sung female literacy 53% (Census of India 2001) pen kiletsah huai lou hi. I numei te akim khat phial "illiterate" china ahi. Zou pasal literacy ahileh 70% tung sam a, adandan a um hi. Hinaleh "gender gap" lianpi a um a, tami bang law ding adiai chi ngaisun tham ahi. Khansawn ah miteng "mitriculate" hisih nanleh, Zou minautang pumpi "literate" suah sah thei din lamet huai hi. I minam, khotang leh hattuam lamkai te'n a ngaikhoh uleh hithei ding hi.

Tualeh solkar kung ah zong LP or JB school tha tang in "education voucher" (scholarship) bawl dia ngetna bawl thei ahi. Innsung hamsa BPL apat naupang te'n "education voucher" nei uleh private school hoi tah in kitoudel zou ding uhi. Tualeh Adult Literacy pen i Sunde Sekul te'n sai uleh kum 1 sung maimai un zong Zou tribe literacy pen Indian average (65%) tan beh tung sah zou ding uhi. Hinanleh ngai poimo dan zil ahia, koima kipau phut thei hilou hi.

Unau Pate leh Hmar te literacy rate ahileh 79% tuahtuah ahi ua, Zou sung toh tekah in literacy gap hunkhop um nalai hi. Hinanelh i ngai khoh tahtah leh, tami gap pen kum 5 sung a zong siamdih thei ding lamet huai hi.

David Zou
------------------------------

Thangboi Zou, Shillong Writes....

Igam educational problem pen ‘grave’ mama khat in muthei hi. Govt of India in sum a cror lam in pump lutlut a, hinanleh ‘few pockets’ ah lut bei jel hi. Naupang kum 14 nuailam free education ding chi hinanleh it is far from truth ahi. Piching school (jann school) kichite zong khat beh aloching a um sih hi. SSA achite uh zong tunitan in aki implement lam kamunai sih, lah kazah khaahna asawt tata toh. Silteng paper work khat adeh o chibang kageel hi. CCpur bang I et leh pvt skul dim siang ta hi, govt. aten bangma quality education apieh thei ta lou jiah in. Et veng veng leh education Reforms chidan deu khat poimaw mama ta hi.

Igam ah private skul atam pen ahoi a hinanleh tu abah jom jel leh adei huoipen leh ahoipen hikhollou hi. Kachi nasontah khu migenthei te context ahi. Private skul te hi ithei tah bang in fees, etc mantam thei mama a, mipi atam zote kikai zoulou hi. Tua jieh ma in atawp/drop out kidim hi. A logic khu sumnei ten siamna zil thei giap suah ta hi. Anei jou loute/ajawngte pen jawn banah motden ding a laitan kibang mai hi. Tam khu govt skul kisu'h lou jiah ahi mai hi. Agenbe dingdan zong ahasa hi. Mi saang tampi govt skul nasan ah zong kikai zou nai lou hi.

I Mission skul te uh zong hing labang shi lah bang ngen phiel chithei hi. Khosung khat a missn skul ah oja 1 kheel kipe ngai lou a, hinlah, pawl nursery apat class 4/5 tanbang kikoi ut jel hi. Oja khat in naupang siseen nursery apat clas 5 tan hil ding chipen silbailam hiteuh lou hi. Upai umlou jiah in bawl melmel sam ua hinanleh ‘aminpu’ mai mai suah a quality aniam dipen thei sa himai. Alaw uh tawm toh koima zong kithalop tah a hil zong umlou nalai. Nidanglai khang deu in govt skul apat officer tampi kisep khia thou a, nanleh tukhang in no way ahimai hi. Tua 99% officer teng tukhang in pvt. skul a kipan hidin gintat a um hi. Tambang ahi chieng in khang 10/50 pei nanleh govt. high skul te hoikia nading ngai tua hasa pi asuah ta hi. Ajieh tendency to corrupt bei ngai lou ding hi. It's everything like system failure. Lampi umsun leh umlel pen pvt. Skul ahi mai hi tahi. Hinanleh thei khiet kia ding khat khu pvt skul fees tam thei taluo a mi tampi kai zou lou chi hi jel. Tuabanah profit motive ahinatoh lawh lou nading a bawl um lou jiah in, teacher te salary tawm mama jel hi.Nagen bang in If we can spend the money directly on students as scholarship or educational voucher, it would be fantastic. BUt I dont know how far it would be feasible and practicable provided little idea and information about it.

Govt a pen a system hoilou zong ava hi pumping sih a, aki jui lou jiah ahi pen mai hi. Teacher te zong well trained pipi ngen ahi uhi, hinanleh, seplou a sum muna ahi tangpi jiah in koima serious taha seem ut um lou hi. Alamdang khat ahileh masang deu a Manipur ah ‘schoolless teacher’ kilah ding achi ua, ‘school less’ ahileh teacher banga ding ata diai, skul a umlou leh teacher um bang ngai adiai kachi hi. Employment problem zieh in mitampiin tua skulless ading in sum tampi seng in kilei nalai seet hi, alei jouloute chu amulou ahimai hi. Athupi pen ahileh seplou a neeh ding chi ahipen mai hi. Morality ground a et in seplou a summu agaa hoidin zong tahsang ahuai tuan sih.

Tuamai hilou in singtanglam a oja posting umkhate bang atam jawte Lamka khopi ah um ua, asepna mun ua koi pang ata diai vang thei zou huoi sih, hausa te role pen tami mun ah lianmama jel hi. Hausapu toh akithu tuah nahleh vakai zong ngai lou himai dan hileh kilom hi.

Bangteng hileh adaa huoi khat ahi mai a, measures ding gen zong sil hahsa pi in kakoi a “saying is easier than done” chidan deu sim ngen ahi khah di ka jau hi. Genthei um sun ahi leh education toh kisai a “structural change and revolution (reform)” khat centre govt. apat poimo mong2 ta hi.
----------------------------------

Xevier Nengkhanlam Responded....


Mipi sum le paai (Government fund/sum ichi uh) suh thelthang dan atuam tuam um a, Manipur Government Schoolte suh thelthang dan dihchet sih nanleh tambanga i hisap/tuat leh puohnat huoi mama hi:

1.High school khat ah atawmpen oja 20 um bang hileh ahalaw uh atangpi-in Rs.5,000 bang hileh akigawm in20xRs.5000=Rs.100,000(Rupees Lakh khat) suoh hi.

2.Non-teaching staff atawmpen 3 um bang hihenla, halaw Rs.3000 atawmpen law uleh 3xRs.3,000=Rs.9,000(Rupees Nine Thousand) tungpha hi.

3.Maintenance, Miscellaneous etsahna dingin Chalk, duster,register bute,exam paperte leh adang dang ithei phalou honkhat tawh kisai senna atangpi in hakhat in Rs.10,000(Rupees Ten Thousand) atam jaw lam adiai, atawm seng diai mah..beita henlen hileh
High school khat ah akigawm gawm in hateng in mipi sum Rs.100,000+ Rs.9,000+ Rs.10,000= Rs.119,000.00 (Rupees Lakh Khat leh Singkhat leh Sang Sawm le Kua)
tungpha hi.

Sangnaupang um in umsih leh atunga igen sum tampi hateng in kisubei jing china suoh hi. Tualeh akumtawn a bei-in hisaap nalai lei Rs.119,000x12=Rs.1,428,000.00 (Rupees Fourteen Lakhs Twenty Eight Thousand) tungpha hi.

Government sum ichi eite sum ma ahi hi.Manipur, adiah in ei Northeast ah tax (Khasana) detail in pesih nanlei state dangte ah mi'n a income u tawh kituah in
tax pe ngit nget uhi.Eite'n jong state danga te tawh tena in pesih nanlei, niteng poimaw vante ileina tungtawn in tax kipia jing hi.Damdawi Rs.20 man ilei leh tuanah a tax tawh ki hisaap sa ahi manin tuami tax tawh kigawm a Rs.20 ipiah pen idirect a Pharmaceutical company te tungtawna kumpite tax pia kisuah hi.Tuabang ma in chi Kg.khat iva lei,bus khatvei iva tuan, thautui ilei,electric bill ipiah,phone bill ipiah etc` etc niteng vanjat dingte ileina ah tax ut in utsih leh kipia hi.

Tam tax te igam ilei te puona ding, sangnaupangte ading,khosung electric,lampi, leh infrastructure tuam tuamadingin kijang hi. Tua ahi manin tam tax kichite ahi lou leh ei kunga i khantouna dinga kumpi tungtawn a hing kile kia tax ipiahte pen mipi thaman,mipi khosa ul pansa piang,mipi sisan ahi manin manpha mama hi.Kachina in genthei tah a mi nasem a iva kilaw, nikhat Rs.70 ahing piah uh, tuami tawh chi sel khat, chini sel khat,damdawim, meivah tui etc iva leite tungtawn in tax pia ihi manun
tax pen ikhosa ul, isisan chidan ihi.Mipi'n tu a sangin theisiam jaw hilei uthuai mama hi.State dang adiahin South India lang ah athei siam tahluot jiahun ahiding angtah in zang uh a, India ading a etton tham state asuoh mai uhi.
-------------------------

David Lalpi Response....

Thangboi in Manipur sekul system pen "crisis" tung a, "reform" poimo ahi, achi pen nial guallou a dih in ka thei hi:

"Genthei um sun ahi leh education toh kisai a structural change and revolution (reform) khat centre govt. apat poimo mong2 ta hi".

Tua i buaina ahileh a "solution" bang ahiai? chi lam ahi. India a education pen "State list" (state thuneina) ahia, Central Govt. in direct in sai thei lou dan ahi. Education reform i bawl ding leh, Manipur state level a bawl ding dan hileh a kilawm zaw hi. Etsahna din, CCpur a LP leh JB sekul tam zaw District Council te nuai a um ahia, khen khat ZEO (Manipur state) nuai ah um uhi. Tuaziah in sekul system toh kisai a Cental Govt. hing kitahlah dia i lamet leh, Jesu hing kum chiang in zong bangma piang doh lou ding hi.

First we have to identify the problem or "mess" we have created over the decades under the License Raj and then look for "actionable solutions". At present, Education Voucher system is the best model available for Public Private Partnership in school reform. Tami model ahileh idea tha hilou a, tumlam gam khenkhat ah sawtpi na kizang ta hi. Adiah in Sweden ah municipal school te tami Education Voucher model loching tah in kizui hi. Gamdang Chille, Ireland, USA, etc. ah zong tami model kizatna mun tampi um hi. Atangpi in sekul level ah kizang hi.

Ei India ah Karthik Muralidharan in Education Voucher toh kisai study hoitah in ana bawl zou ta hi. A report title ahileh "Public Private Partnership for Quality Education in India" ahi, http://www.people.fas.harvard.edu/%7Emuralidh/papers.html
Tami Muralidharan ngaidante ei Indian context a kigelh ahiziah in manpha diah hi. Chicago economist leh Nobel laureate Milton Friedman in zong tami toh kisai "Free to Choose" kichi a laibu minthang sung ah kichian tah in ana gelh zou tham ta hi.

Tualeh Centre for Civil Society (Delhi) ten kukum July ha in "Fund Students, not Schools" chi campaign ana pan ua, slum naupang te adin Education Voucher 408 a bulpatna din ana hawm khe ta uhi,

http://schoolchoice.in/campaign/20070730-1.php

India ah School Choice Campaign pen sil tha nalai ahia, ei Manipur diahdiah ah tami ngaidan pen pom hamsa sim maithei hi. Aziah "vested interest" tampi i Education dept ah a um hi. One of the most lucrative Govt. dept. ahi na lai seet hi. But we can at least dicuss the idea of Education Voucher? Unless we tell others, who will know about it; if no one knows, how can the idea be experimented?