Wednesday, August 01, 2007

Tulai Lamka IV


By Lealyan Thomte Denmark

January khakim lakvel a, Lamka hong phakna dia internet a ka ticket lei Atlanta, US akipan a hong tun phet in, ka lawi nu'n innlam pan a meh kahon puak kiik dii te ana gelhpanta hi. Sap gam ah om sawmsagih le le, i rawng zaw kikheng theih tak tak kialou, i buh leh meh duhzawng bang le kikheng theilou khat zaw abang hi. Singzual(Chingiit) a houh theih diam? Sapthei (Passion Fruit) nah bang hon hou ve ua maw? Meitei nga neu kha na hon mangilh het louh di. Huaichiah, sathu le. Sakhi sa hou, jawngsa hou, siingtaang nga hou le. Lengmasel, sihzou leh bekanthu zaw i neizek lai a ..hmmm..sap malta, ngathu - a tam thei pen.

Chihte.. khong kar nih phial kaki 'rehearsal' uh hi. Maktak zaw ahi. Kum hiaizah Lamka apan ka omlouh nung un le, innlam a mehte duh in ki beisei gige mawk hi. Ka tapa uh ahihleh bel, kum 5 ahihpan Denmark a khanglian ahih jiakin, sathu, ngathu leh malta chih bang chu - KAHASE hi mai. Buh (rice) na ngawn leh a suklim na ichidiam, Biryani, Pulao - Vaaiten sa tawh buh a huan khom- khong a bawl ahih kenchu, duh lou phiangsan in. Al-loo pum huan leh vawksa tak khut pek kimchiah leh 'salad' khong hi lim sa leh duh zaw ta mawk hi.

Hilele, vangphat huaitak in, ka omna gam uah, Thailand, Vietnam leh China pan mi ana om sam ua- eilam meh khenkhat - jawngtah, khangkhuh, nahtang um, jendem, gotuai, gotuai thuk, ngathu, ankam, pasikhawm( father die2gether), pa toktonol (father on a rampage) te bang a dawr te uah a leitheih hi. Aman zaw a tam. Denmark ah hi, sa laklak ah, sakhi sa hi aman tou pen in ka thei a, Kg. 1 ah India sum in Rs.2500/- vel ahi. A om gige kei. Tua atung a kahon gente, eilam mii deuhte meh chu Kg.1 in India sum in Rs.600-700 khong ahi. Tam sim bangmah leh, i duh chia zaw vaki lei mai hive aw. Aksa in Rs.70 khong amat lai, i va duh mailouh chiah..duhgawl zaw zawnna hikha di hive maw aw?? chih chang bang a om hi!

Hilele tutung Lamka a, meh, nektheih leh di te ka muh in bangtan hiam a ka lungnawp leh muanna a om hi. 1999 kum a Christmas leh Kumthak zang di a kava hawh lai bang ua - Vaaite leh a dawr te uh lah omnawn manglou, bazaar a, Meitei dawr a, a al-loo zuakte bang uh chu, ka Pi damlai a, a maivun sang a le vuaizaw ..(ichimaidiam) , a dawn bang mun nih leh thum a poukhe sepsup. A Daal(masoori) te bang uh chuh suang kipawlh te tawh rawng kituh un. Tutung ahih leh bel, Al-loo lian, a neu leh 'marble'(peklum) tang chiah chiah, a pum a i kan (fry) leh bang i hai chiang a puak phek phek in, naupang te bang in duh a, a duh uh leh ziiklum, pakbawk, ankam te bang ana tam mahmah hi.

Hilele Thangzam Road kipat na bul leh a Cinema Hall kiim leh Red Cross Road kipat na bul a aanteh louhing leh mehdi zuakte atam zaw Meitei leh Pangal mel pu mawk un. Pau le pau ua. Ahih ziak uh le hikha ding hi. Old Bazaar leh Zenhang Bazaar ah bel bangmah chihtham omnawn lou mawk hi. Kum 20 bang i 'rewind' leh, tu a annteh, louhing - sihzou, singthupi, gotuai, singzual, chiingziik, jawngtah leh ei singtaangmite meh deuh chihlouh - Bungmual, Pearson, Tangnuam, Thingkangphai, Ngathal, Kawnpii, Saikawt, Mualvaiphei, Tuthapii, Saidan, Saikul leh Lamka khokiim peetmah apan hong ki pan vek hi in ka thei hi.

Tu hun chiang in bel, huai mun leh khua te ah, annteh louhing chiing leh zuak omnawn lou abang uh hi. February, i unau Mizo ten Ramtuk Thla achih uh, pen haaichi pian leh muh di hun hikei mahleh, bazaar a thil kizuak te hi, Bishenpur, Kakching leh simlam a Meitei phaizaang gamte a hong kipan ngen hi a theih leh muh theih na chiang om hi. Ei Lamka a omte adia i nek leh i duhte bel, singtaang pan hiam hong tung zeuh zeuh mahleh, a taangpi a niteng nek leh mehtheih zuakna lamah, minung a, hat a hat a tai chenchen kibang kasak na om hi.

Nidang lai in, sa minsa bang Hotel ichih mai te ah ki lei thei deuh vek hi. Bawng gil/chek, vawksa/khe/gikl leh abai tan bangle , hotel khat peuh a i luut leh muh theih hi. New Bazaar leh Old Bazaar diak bang ah. TombongPa Hotel leh Laikham Hotel tantan zaw a thei i tam nawn kei di uh. Hilele, huai hun laite in, sa minsa huan bang pauva (1/4 of a lt./kg) khat in kiteh hi. Hilele tu in chu, Lamka khua a sa minsa zuakte hi Red Cross Road bul ah sun dak 11/12 apan ki 'line' net nat un. Pauva nou zang nawn lou in, Burma apan, khenkhatten, lengla singpii piak nadia i zat sek, nou neu chikchik in teh ta uh hi. Bawngsung minsa kava leimasak ni pen in 'Pauva (vaai pau) 5' kava chi kha a..a nou a hon teh na uh chu ..a pau het kei hi.

Bawngsa leh Voksa zuakna bang. Ka naupang lai pan, tunitan in kikheng nailou. Sagou ten zingkaar baihtak in that ua, zingkar in va ki lei souh souh a, sun dak 11/12 in bei. Sa thak leh 'fresh' lim leh haang biik kichi hi. Thau le thau, mui leh mui. A huaiziak a, niteng phial a sa ne/meh zou te, mai dup teltual a BP leh Hypertension neilou vaang mahmah ihi un ka muh hi. Kum 40-45 lel, BP/Heart Attack jiaka Lamka a si i tamdan uh..kua´mah in a 'statistics' koih le ki om khollou ding hi. Ken ka koih chihna le hizenzen lou. Hilele nek liim luat ziak hikher lou a, gansa thau nek ziak a, BP leh Lungtang natna ziak a si ki tam law petmah ahi. A thei uut na om uh leh ana suizui un.

Hiai, bangchiin is suu niam thei dia ichih leh...naging ta khol kei ding uh!! Ka theisiam. Electric! Meivaak. Power poimoh. Power supply hoihtak nei in, i gan gawh te hi 'Freezer' ah koih masa in, huaichiah, a sa a ana vot/khauh chiah, a sathau hoih loute paih in - sapgam a sagoute hihdan ahi - a sa lum lai a a thau va paihkhiak haksa ahihmanin. Huan i saa te huan in nele, a lim dan a lim thou di. (Meh huan na siam kei leh bel..theita khang). Huchi hial a 'cooling house' bang haksa ahih leh le, meivaak pai phot leh, inn chih in, saa thau deuh ahih keh sa himhim bang i lei chiang in, 'freezer' a ni 2 -3 koih masa in, i huan dek chia, a thau te paihkhiak a nawp kialouh, a sa te ana ngawt di in min le min baih zaw ahi.Bye bye - Hawkins.

Hilele, ka lungsim a kavei leh leh ngaihtuah pen chu - Lamka te bawngnawi dinmun ahi. Ei te singpii dawnmi kialou, i 'culture' bang khat ahi. Lengla i neih leh, siingpi piak louh theih louh. Mii inn a i va pawt a singpi a hon piak kei uh leh nuak uut bang ki omthei khop a singpi hi ki ngaina ahi. Ahihleh, singpi bawlna dia poimoh pen khat chu bawngnawi (MILK) ahi. Singpi san, i inn lenglaa te piak bangchu - zumhuai leh zahtak huai kia lou - kihih ngeilou ahi. Hilele, hichi tuk a bawngnawi i poimawh lai un....kum bangzah hiam paita a Nepali khenkhat ten, a beraam uh leh bangkawr nawi i Lamka khua ua a hong zuak bang uh, a theidah leh sawisel uut kitam mahmah hi.

Bawngnawi tak hi Lamka mi nautang ten a dawn louh na uh kum 35 bang pha ta ding in ka ging hi. Bawngnawi hi Calcium, Protein leh Carbohydrate a hausa mahmah leh naupang te adia poi a poimoh in. Adiak a Calcium bang guh khan nadi leh naupang khan let nadia poimoh petmah ahi. Kei sang a thei zaw hiai thu simtu i tam lawtel ding uh. Ahihleh, ei singpi dawn - nikhat a 4-5 vei bang dawn te in, a poimoh pen bawngnawi Lamka ah muh di bang in i mu hia?? chih ngaihtuah kha i om uh ka ging kei. Baa zen in i lei ziah ziah mai kei dia - chi uut bang i omkha lawtel ding uh. Theisiam lua. Sum nei nahih chiangun.

Huaitawh kiton in, 'Everyday' powder a om vele, ichi uh ahikha ding hi. 'Everyday' hi nawn lou in Lamka te adia, na 'Forever' uh hita ahi. Bangziaka a, eite gan leh saa khoi thei zeen kialou leh i Pii/Puu ten ana chiin uh hina pii ten, hiai sumdawnna bang 'company ' liante khut a pe khe mawk? I theihlouh jiak hikha ding hiveh aw chi a - ngaihtuah na anei ki om khollou hikha ding hi. Hilele, enmahdi- Inn khat in , tehkhiina in khateng in Rs.150/- bawngnawi man di in seng taleh - Lamka leh a seh vel ah inn bangzah om?? Lamka a, a laisiam leh hisap thei deuh ten ana ngaihtuah mah dih uh.

Bang ziaka i neih louh tantan uh bawngnawi powder- nidang in Lactogen, ahihkeh Amulspray bang hisek- leina dia zang i hi uh hiam? Khuak i neih louh jiak uh va chih sang inle, i THADAH jiakuh hikha ding chileng dikzaw din ka ging hi. Khatvei lai/ kum bangzah hiam paita in Rengkai hausa pa in, Lamka leh a sehvel a Dealership a lak thu a tapa pa Jimmy in a hon hilh a. Hih hoih uh chia! Kachi lel hi. A sunzawm zel uh hia chih bel ka theihpih nawnkei. Rengkai hausapa sang a, Lamka a ei Paite te ngei lak ale, a leh 4/5 nga a hausa tampi ki omta hilou maw??

Himahleh, tu a mi tamtak leh a nautaang te, nikhat a Rs.50/- lawh a, zingkar apan nitak tan, thagum a nnasem a kilawh ka tuak kha a. Huai lak ah ka Pu te khat leh a tapa ahi uh . Anih un Rs.100/- lawh ta leh uh, khovel et daan in, nikhat a dollar 1 vel, lel lawh hitel uh ahi. A singpi dawn ua pawlh ngai 'Everyday' kg. 1 in Rs.150 man hin kathei hi. Ka Pu te inn aa 7-8 vei va luut kha himahleng, singpii a hon lum kialou uh, amau ngei in singpi a dawn lam himhim uh kamu kha kei. Mak kasa a, poi le kasa. Ka Pu hi singpi duh lou hihetlou ahih jiakin.

Hia thu leh thil neu chikchik bangsim lah, Lamka te thang awkna lianpi khat hi a katheih ka hon gelh leh kup hi, amun a om leh teng/khosa leh panla/kalsuan uut leh ngam i om ma un - Ka hon thukhah nawp chu - Singpi san dawn kisin ta ni. Zumhuai leh zahtakna di omlou ahi. Ahih theih liai leh chini le pawlh ngai lou. A teh/nah hoih tak a na suan lum phot eh, lim a lim ahi. Sapgam taamtak leh Middle East, East Europe, China, Afghanistan etc..leh gam tamtak ten sing pii a dawn chiang un - bawngnawi ahihkeh EVERYDAY pawlh sese lou ahi uh.


www.zogam.com

No comments:

Post a Comment