Thursday, November 27, 2008

ZOPATONG interviewed Pu Philip Thanglienmang, DANICS

ZOpatong = ZPT
Philip Thanglienmang = PTLM

ZPT: Pu Philip Thanglienmang vangphathuoi tahin tutung I Zou Sangnaupang Pawlpi Golden Jubilee lopna toh kisai a Chief Guest ding leh Zopatong Monthly Magazine releasekhe dinga chiel a na op bangin inn lam na’ng pei thu ka zah in nang toh houlimna nei leng ka ut a, nang lemsahpi thei diei?

PTLM: Lem tham e!, tabanga hun manpha zahton sawm a nang fel ziehun ka lungdam mama hi. Tutung I ZSP Golden Jubilee uh lopna toh kisai a, tabanga Zinlien(Chief Guest) leh chi banga I teltuom uh; ZOpatong hongtu dinmun ka’ng luothei ziehin hampha ka kisa hi. Ei Siempa Tung Pasien leh Jubilee Committee Chairman leh a seppite, tualeh ZSP vâipote vâihawmsiemna, ngaituosiemna zieh ahi ka chi nuom hi. Bangchih lâi pou a, ZOpatong lâisaite toh kimutuo dîng ka na lam-et gige ahi

ZPT: Ahileh, Pu Philip Thanglienmang, nang bangchih kum in na pieng ei? Na pienna khuo toh na nu leh na pa min nang hilthei diei?

PTLM: Singtom khuo ah, kum tul zakuo sawmguh leh li(1964), February ni 22 ni ka na pieng hi. Ka nu min Mari Lienzanieng ahia, ka pa min Subedar Peter Thangkhokam ahi.

ZPT: Laisimna lam ah hei lahlah ah High School leh College na na kai ei le?

PTLM: Ka nêulai in, 1970-1975 kum sungin St. Joseph’s School, Sugnu(Sohdu) Parish sâng-inn ah tân 1(khat) apatin tân 5(nga) tan ka na kâi hi. Tuazaw in, 1975-1976 kum sungin Don Bosco School, Dibrugarh(Assam) gam ah, tân 6(guh) apatin tân 7(sagi) tan ka na kâi hi. 1977-1979 kum sungin Holy Cross High School Dimapur, Nagaland gam ah tân 8(giet) apatin tân 9(kuo) tan ka na kâi hi. 1979-1980 kum sungin Loyola High School, Jakhama, Nagaland gam ah tân 10(sawm) Nagaland gam sung pumpi ah 10th Rank( Asawmna mun) ah ka na zou hi. Tuana kuon in, 1980-82 kum sungin St. Edmund’s College, Shillong, Meghalaya gam ah P.U.Sc ka na zou hi. Khumzou in, 1982-86 kum sungin Lukhdhirji Engineering College, Morvi, Gujarat gam ah Bachelor of Civil Engineering Semester zousie ah First Class in ka na zou hi.

ZPT: Na laisim laiin atangpiin bangchi’n hun na zang deu ei le?

PTLM: Ka lâisim lâiin mi têngthei khat suoh têitêi va’ng ci’n ka na pang bembom hi. Class V apat IX tan ka na sim lâiin ka guolte khêl/khûp têitêi va’ng chiin, Ist Rank vive ka na tum gige a, la zong ka na la let hi. Class X ka sim lâiin, ka opna mun gam vot ahia, ka opna uh boarding pen gamlah in a kimkot ahiziehin, nisa awi kawm in, gamlah ah, ka matangin, naikâl 4-5 tan bang lâisim in ka na kuon let hi. P.U.Sc ka sim lâiin hâsa ka na sa mama hi. Aziehpen, Nagaland Board Class X, syllabus sungah Science subject pen thupitahin na kisim kha sih hi, chi pen, Class X ka sim vângin, tu-a Atomic numbers, Atomic weights, Chemical Equations, Formula tuomtuomte ka na sim kha sih u’a, kei’a dîngin Pu.Sc pen a hâsa mama khop mai hi. Hinanleh, ka na lungke malmal sih a, mi dangte toh kibahtheina dîngin ka hun nei sunteng zangin class tawp ciengin ka hostel kunga om lêntuol ning khat ah, nisa awi kawm in, dahkâl 4-5 sung bang lâi ka na sim let a, tuaciin, P.U.Sc distinction in ka na zouthei hi. Ka lâisim díng a tam sêng ziehin, hunnop leh guolnopna manna lam pen bawlna díng hun mawngmawng ka dei bangin ka muthei sih a, tuachiin ka bawl sêng ngai sih hi. Lâisim ka chimhluoh ciengin, kâlkhat in khatvei têi ka vâhdoh a, Happy Valley mun a ei Zo sipaite inn lah ah, ka na vâh zêl a, ka lêng let hi. Ahilouleh, Cinema en in ka haw let hi. Himahleh, Eimi Student Union kikhopna, Catholic Youth Conference leh ZSP chite ah active part ka na la veve hi.

ZPT: Bangzieh a? Engineering na na zil e? Arts lam a, na lunglut lou na mah? Hing hilchien vawi le?

PTLM: Ka vâigeitâh ziehin Science ka tangzou nawnta sih a, St.Joseph’s College, Bangalore ah kâlkhat Arts sim dîngin Hostel ah ka na om man hi. Hinanleh, Science zil dîng ka ut ziehin, ka lungtung zou mama lou ahimanin, Shillong ah, St. Anthony College del a na peitou leh na kuontou himaleng zong St. Edmund’s College ah admission ka na mu pailien a, tuanah P.U.Sc ka na zouthei hi. Sum leh pâi hâsat ziehin, Civil Engineering ahilouleh Engineering khat poupou sim leng ka zaw ciengin Economic condition hoi khava ciin tam lampi ka na tawn hi. Tuachilou, hileh pen, Arts Subject lâh hiau a, Civil Service giel ching dîng chi khu ka lung lam na hihi.

ZPT: Bangchih kum in zi na nei ei le? Tualeh ta bangza na neita uoi, na zi leh na tate min na’ng hilthei diei?

PTLM: 1993 kum in, Lamka Zoveng a têng Miss Nuomzavung Tâithul toh ka kitêng hi. Tu’nle, Pasien guolzawlna tangin, tanu ni leh tapa ni tuoh ka nei uhhi. Ka tanu tâpen min; Sandy Nienghaunuom, ka tanu anina; Beatrice Nienglunkim ahi uhhi. Ka ta athumna pata(pasal) ahia, ama min Ronald Kamlunlal ahia, ka tatum pata pa min; Alex Manglunthang ahi.

ZPT: Bangchih kum in, DANICS na mu ei le? Tualeh, DANICS khu ei lam Manipur State a mu hita lachin bang toh a kikim diei?

PTLM: 1995 kum in DANICS ka na mu hi. Tam Service pen Ministry of Home Affairs, Government of India nuoia Union Territory Civil Service ahimanin, tami toh kikim service Manipur State leh state dang ah om lou in ka thei hi.

ZPT: Tuin hei sungah office na nasem ei, bang department ah na tou ei?

PTLM: Tu lâitahin, Department of Trade and Taxes, Government of NCT of Delhi ah ka tou a, Deputy Commission(VAT) Connaught Place, New Delhi biel(Zone) ah ka sêm hi.

ZPT: DANICS na mu masangin kham dang na gielkhe kha ei? Tu-a na sepna toh lungkim na sawm ei le?

PTLM: DANICS ka mu ma-in, S.O, Manipur PWD, kitêlna ah, All Manipur adíngin anina(2nd Rank) ka na mu a, kum 6 tuom ka na sêm hi. 1993-1996 kum sungin, Assistant Engineer Civil PWD, Manipur ah ka na sêm hi. 1991 kum in Indian Information Service(I.I.S) ka na mu a, ahi’nlah ka na la sih hi.

ZPT: Zou literature lam a lunglut na hi chi ka thei hi. M.A(Linguistics) bangzieh a nana zil a tualeh bang kum in na zou ei? Tu-a JNU, New Delhi a, Ph.D in Linguistics na mu na toh kisai in, bang lam Research bawlsawm deu na hi ei? Chi pen Manipur a ZLS ahisihleh Kawlgam(Myanmar) lam a I laigiel dante toh kisai amah?

PTLM: Zou/Zou literature lam na lunglut ma ing, tu in zong lunglut na lâi ing. Tuaziehin, 23rd April 1998 kum in ZOCULSIN; Zo Cultural-cum-Literature Society India(formerly known as Zou Cultural-cum-Literature Society Delhi) chi society khat ka na phutdoh a, Delhi Government theipi díngin registered ka na bawl hi. Manipur gam ka op sung 1995 kum in Zou Hamdih(Zou Grammar) chi laibu khat cyclostyle zangin ka na sun a, UZO Assembly Singngat 1995 kum in phamsa Pu Thangkhanlal UZO lamkâi a na chin kia toh kituohin, ama makaina in Zou lâigieldân leh Zou Grammar díngin na pomkip uh a, tuni dongin tuami a kipeipi na lâi hi in ka thei hi. Hun a’ng peitou dungzûiin, Zou Lâigieldân lam thu toh kisai in, 2002 kum in I lâigieldânte uh themkhat hleng deu va ui, chiin Zou Lâi Saipawl te kungah ngaidân kupna lâi ka na hlâh hi. Hinanleh ei na pompiehta sih uhhi. A copyte tu’nle ka koi na lâi hi.

I hâm I paute uh hoitaha suichientheina díng tup leh lunggulna nei in, M.A(Linguistics) 2005-2007 kum sungin ka na zil a, 2007 kum in ka na zou hi.

Tu-a JNU a Ph.D ka bawlsawm pen ahileh; Linguistics(kamhâmsuina) lam toh kisai deu ahia, lâigieldân toh kisai ahi khol sih hi. Mizo(Lusei) leh Tiddim-Chin/Tedim ham in research laibu hun khop khat om malehzong a ning a kawi a hamzie leh ham piendan, kitanaudante leh adangdangte ka et ciengin ka lungtungla a, Zohâm mawngmawng in kibawl leh chia hasa pumpum a pan ka lâh sawm ahi. Zokam/Zohâm thûhtah a ka suidoh sawm ahia, Zoham pienna(kipatna), Zohâm kihlendan, Zohâm peidan, Zohâm piendan, Zohâm leh hamdangte kitaunadan, Zohâm upatzie, Zohâm tangthu chiteng leh adangdangte ahi, ka suisawm hi.

ZPT: Zou Literature khanletna dingin na ngaidan na’ng genthei diei?

PTLM: Zolâi khanletna díngin amasapen in Zou Literature Society kikêhlien henlen, tuaciin ahuop kiliensah deu leh tam khu poimaw leh kul in ka mu hi. Zou Literature Society Vâisaihaw(Executive memberte) zong i tênna gamkai dungzuiin kiguol kuolkuol henlen, i bielbiel peidân dungzuiin i Zolâi zong kisiemtup leh hoi va ci’ng, chipen etsahna díngin; Zou lâisimna lam ah, ei Zo Thangkhal hâm lam bang dei bangin Zou lâisim bute sungah telzou lou in ka mu hi. Adiehin, Zo thangkhal hâm sunga la ngai(poem/poetry) tampite zong kitelsah leh, hoi díngin ka um hi. Tualeh, Kawlgam a i unau Zo te lâigielte zong hunkhop khat India Zolâi simbute sungah kitelsah leh hoi sêm va chi’ng. Pu Zo hlâh leh suonte i hi ziehun, I Zohâm khat penpen Lâi Siengtho Hâm(Hâidawi hâm) amah? ahisihleh Khuongnung hâm? khatzawzaw pen Standard Zohâm a puosawm díng in hoi ka sa hi. Tuachi leh, ei Zo/Zou sungah i hâm i lâi i kineisah chiet díng u’a, kituona leh kinâina a’ng tunthei díngin ka gingta hi. Tu tadi in vâng Lâi Siengtho hâm khu hoitaha i peipi den uh hiin ka thei hi.

Zogam a Govt. leh Private sâng-innte kipuopha henlen, EDUCATION POLICY tha kisiem henlen, khuo cin ah, kithêzâh leh hoi díng hi. Zolâi tân I apat tân V tan simbute(syllabus) kisiempha henlen, i pu i pate tawndân leh khankhuo toh kizawitawn in kisiem henlen, i Zogam sung u’ah, tah chiin misanadi te sep bangin nâupangte kisimsah leh Zolâi leh khangthate’n noptuompi mama uh ciin ka um hi.

Zolâi khantouna deina toh Society kiphutkhie; Zo Literature Society/organistion khatpoupou pen kipâhtaha i pom u’a, i panpi thei chiengun leh Zou literature khanglien va ci’ng. India leh Myanmar kigawm in Zo Literature Society khat kiphut henlen, tuami Society in Zolâi bangchi khanletsah díng e? chite sai leh hoi díngin ka mu hi.

ZPT: Laibu zong tampi na gielkhie danin a’ng kigen a, atangpiin bangbang laibu na giel ei? Tuate lah ah a phatuom na sah deu a om ei?

PTLM: Lâibu pen ka thei khopkhop ka na giel mama hi, hinanleh tuachia tampi chi dîng zong gielkhe nai si’ng. Gênthei sunsun, tamteng ahi:- 1)2006 kum in Zo Lahâmtengte, Kitêkâhnate leh Kigêntênate(Dictionary of Zo Poetic Words, Metaphors and Similes) Hâmbu khatna Vol.I, 2) A brief Biography of Sub. Peter Thangkhokam 3)Zotongdam kichi kamhâm(linguistics) lamsang toh kisai magazine khat ka na sun let hi. Tua bân ah, Zou-English-Hindi Minimal Dictionary and Self-tutor, English-Hinid-Zou minimal Dictionary and Self-tutor leh article tuomtuomte tampi tam blog tegêl; http://mangkangzo.blogspot leh http://zoculsin.blogspot.com/ sungah muthei in omzouta hi. Tam atunga kigênsate simlou in, tuni tan a, ka lâigiel(Article) tuomtuomte, pen 70 vâl phiel khata va. Tu hun a, ka lâigielte lah a, Zou Sangnaupangte, laphusiemte, lasate, scholarte, kamhâmsuite(linguists), Zohâm leh Zola ngâinate adînga phatuom pen dînga ka up ahileh; CAREER, ZOU HAMZAHDAN (Zou Grammar and Composition) prescribed ZLS for Cl.XI and Cl.XII as approved by Manipur Board of Sec.Education, leh atunga lâibu kigênsate hidîngin ka gingta hi.

ZPT: ZSP kivaipuohdante bangchi leh hatzaw semthei va na chi ei, hing hil in?

PTLM: India gam sunga Zou missing(population) 2001 Census dungzuiin 20,528 a pha ahi. Churachandpur district sungah, Zou missing 15,000 bang a om a, Chandel district leh adang ah 5,600 tuom om in ka thei hi. Tachi dinmun ahileh, ZSP General Headquarters Executive Body a kilep(kisiem) chiengin Districtwise population dungzuiin tanvoute kihawm guol leh(populationwise representation omthei leh), kitheisiemna leh kipumkhatna lienzaw a’ng piengtheizaw sem diei mah? chiin ka tuot hi.

Tua chiengin leh, Manipur gam sunga Zoute chia, I tên chiet vâng un, I gam I haw, I tuinêh, I innvêng, I louvêngte, I sakhuote uh, kibang chet lou ahiziehin, Chandel District ah ZSP President khat om henlen, Churachandpur District sungah ZSP President khat om kia leuleu henlen, tam President nitegêl tungah ZSP General President, Manipur, India chiin kikhângtou leh, Zoute dîngin damna, bitna leh phattuomna tampi a’ng tun dîng ka mu hi. Study Forum, Coaching Centre-cum-Information center, Career Counselling and Guidance Centre te mun tuomtuom ah kiphutkhethei leh, sangnaupangte’n a phattuompi mama díngun ka um hi.

Kumkhat in a tawmpen in, khatvei têitêi khantouna lamsang toh kisai in, Summer camp, Workshop, Seminar, Conference chite kibawl thei leh, sangnaupangte’n a’ng khahlawpi díngun ka gintâtna lienpi ka nei hi.

ZPT: Delhi a ZOD thu themkhat na’ng genthei diei?

PTLM: Delhi a ZOD pen genthei, liengvai, lawchinna kipahpina, dani kani a kihuitupna dínga na kiphutkhie Zo te Welfare Body ahi chiin ka thei a, tam bang welfare body a opthei lâisie hoi sa’ng.

ZPT: I nampi sung thu gen lut zuai tadi lei UZO na mu dan leh tachi leh hoiva chi thukupna na nei ei mah?

PTLM: UZO leh MLA a kizui lâisie, Zou te politigs hât ngai sih va. Tua ziehin, Zoute kituona díngin UZO leh MLA/MDC support system disconnect bawlthei lei hoiva chi’ng. UZO pen nampi lutangpa dânin kikoithei henlen, MLA/MDC bawl nuom teng in UZO sungah tanvou tûhda thei uh leh Zo/Zou sung hing hoi khava ciin um ing.

ZPT: I Zougam politics na mudan nang hilthei diei le?

PTLM: Zougam politics peidan pen Singngat MLA Centric politigs ahiziehin, UZO in MLA a buoipi lâisie, Zo/Zou te kituona leh kipunkhawmna hing tun ngai lou díng ahi, ciin ka na mu zing hi. UZO I ci ciengin MLA lam sai díngin I ngaisut chiet u’a, I mite kikhâikhawmna leh kichimatsah thei pawlpi díng lamsang mawngmawng kigêl lou dânin ka na mu hi. A nêu a lien, a hâm a a pau ciengun, Singngat MLA beh a gên u’a, ZSP hitaven, Zou sung kipawlna khat poupou ah, Singngat MLA Centric world view ngentangpi a nei cietta mawh niehnuo uhhi. UZO leh MLA a kitanau lâisie, Zou sung pen a hici ngengngong díng ahi khula!.

ZPT: I Zogam hattuomte na mudan zong nang hilthei diei?

PTLM: Zogam hattuomte pen hici díng mawng ahita khu, sum leh pâi hamsatna ziehin hattuomte zong a pei díng uh bangin a peithei nawnta sih u’a, tam pen I Zou Unity dínga manna lienpi khat ahihi. Thuneina leh lâlgam I kitutou lâisie uh, hattuomte leh a mite’n a lel law díng uh ahimai hi. Apatna díngin, Zou Ecumenical Conference ciin Zo sunga hlattuom zousie equal representation danin kikhâikhawmna khat om masa thei henlen, tuachiin kum khat in Kumtawp Khawmpi Kibawlkhawm thei leh pen hoi ve’n. Pasien phatna Laibu leh lenkhawmbu kibang zong tawithei tham ahi.

ZPT: Eimi dangte’n Delhi/Shillong khopi tuomtuom ah hattuom a kiphudoh chietta uhhi, ei pawlpi lamte’n zong I upna khopi chin ah, pawlpi phutdoh uh leh bang ngaidan na nei ei?

PTLM: Zo mi min a, Pasien I biehton thei lâisie uh, pawlpi tuom kiphuda tadi leh, hoi sa ing, eima Zo sung ngêi zong kihûitup zoulou phiel a, kikhosa hâmhâm ahi. Ahi’nlah, nou hlattuom thuneite thuthu ahi veve dîngin ka mu hi.

ZPT: I sung thu Delhi ate, ZOD, Shillong ate ZWA, Aizawl ate MZWA bang ngaidan na nei ei?

PTLM: ZOD, ZWA, MZWA chite pen Zo te nopni dani a welfare/non-political body khat a kikhâikhawmna dînga na kiphutdoh ahimanin, USA gam ah zong, UZO(United Zo Organization) chiin a na phut u’a, tuami zong Zo kipawlkhawmna khat ahia, mi dangte’n Zo tate a’ng theitheina dînga vâihawmna pawlpi tuomtuom ahia, Zo/Zou min a pan pouleh hoi sa’ng.

ZPT: I Zou sung adingin a lawchingte lah a, khat na hi toh, sangnaupangte thei dingin na lawchinna thuguhte na’ng hilthei diei? Zou Sangnaupangte kunga na vaihah nuom bangbang na nei ei?

PTLM: Ei siempa thei kawm in, I simna, I sepna chiet u’ah, I Mangpa min suong zing vâi, I nu leh I pate hât sihta mana’n uh leh zong, kukaltahin lungke vawtlou in, kol leh vâite na sep ettê/enton kawm in, kimotsah lou hiel in, I neisa I lamsa te uh zangin siemna sui va ui, siemna suina leh zilna lamsang ah bangma zumpi vawt si’ai, chiin tam thugûhte ka’ng hienghil uhhi. Dihtatna toh vaihawm vai, thudih toh vai I hawm ciengun leh I lampi uh hing vang díng ahi. MLA/MDC politigs bawlte’n bawlsah va ui, ei sangnaupang lâilam bawlthei sunte’n politigs kici mawngmawng buoipi sih va ui, kinuahei lou in, I ma naw va ui, Seinouguolte aw, tuonglam sizawl bang zanna díngin, I pu I pate na lun hie, ei zong amate nuadel in, pupa zaitha hât sulnua zilkia va ui.

ZPT: I ZOpatong na sim ngai ei le? Bangchi’n pan kila leh tu sangin hoizaw dingin na gingta ei?

PTLM: Na sim ngai ma ing e. Zo te pen lâisim thasie nam khat I hi uhhi, chi thei kawm in, lungkelou hiel in, pang tentun unlen, Gospel campaign vâhte bawl bangin, innsuon chin ah, tângkoupi uh lachin, bangdînga, I mi I sate’n a’ng pâtât lou dîng uh ahiei? Taimatna(felna) koima pesih un.

ZPT: Pu Mangkang, hun sawtpi ka’ng houlimpi ahiziehin, na Zou mipite vaihah nuom na nei ei? I Zogam hattuomte na mu dan na’ng hilthei diei le?

PTLM: Zo mipite kunga ka thu vâihlâh nuom ahileh, Mangpa I lah u’a, a’ng lut masangin, Pu Zo hlâh leh suonte; ei Zo te I na omzou thamta uhhi. I pu I pate’n Ton leh Ai toh a hinkhuo(nuntatna) uh, a na zang siengta uhhi. Catholic Church(biehna), Presbyterian hattuom, Lutheran Church, ZCC, Zo Bible Church, MGP, Sabbath, House of Yahweh, AG, UPC leh a dangdang na op ma sangsang lâiin, ei Zo/Zou tate I na om masa uhhi.

I Pu I Pate un, Pasien, Lungzei, Pusa Pasa bieh in, ton leh ai na zang un, khang tampite’n ei na muolliemsan zouta uhhi. Khanglui lâia, Pusa Pasa I na bieh lâi un zong a be a be in, a phung a phung in, Pusa Pasa tuomtuom I na nei chiet uhhi, hinanleh I khangsutna u’ah, Pu Zo hlâh leh suonte Zo I hi uh chi pen I na hai tuon sih uhhi. Tami thudih thuman pen leitung tawp donga khêltheilou leh hlentheilou thudih ahi; ei Zo te mi masa leh milui mama te I hi uhhi, chi khu thei zing va ui. Mite bangbang min kivawta ma uh leh zong ei pen Pu Zo hâh leh suonte I hi ziehun I tâisethei sih uhhi.

Lawki I hi lâi un zong, Zo/Zou na kihi khinkhian ma ahi. Tu hun chiengin Tapidaw i hi zou un zong, MANGPA/TOPA I biehpa uh thakhat ahi mabangin, tuni’n zong eite pen hlattuom tuomtuom ah om tama lei zong Zo tate I hima bangun, MANGPA/TOPA sunga mi khat sa khat leh Ama hlattuommite I hi u’a, Ama sungah chi khat sa khat leh nam khat I hi uhhi, chiin îtna lienpi toh ka’ng vaihah uhhi.

ZPT: Pu Mangkang na hun manphatah na’ng zahpi na ban ah, I Patong a dingin Patron member a nang pan lailai na ban ah ZSP Golden Jubilee ni a I ZOpatong Releasing na’ng bawlpieh zieh leh thuhoi tampi na’ng kikuppi ziehin na tungah lungdam thu ka’ng gen hi. Mipiteng zong I houlimna ngahla tava uh, awle, tam tanin tutung adingin zouphot va’ng, kipah ing.

PTLM: Kei zong kipa ing

No comments:

Post a Comment