Monday, December 01, 2008

TULAI ZOUGAM

- T. K. Lama, Aizawl, Mizoram

Tulai Zougam dinmun I et chiang un khangtouna leh hmasawnna akinei sia, I Inten louten te uh Zougaal masanglai a ipu ipa te hindan leh khosah tawh aki khiatna atam seng sia, sintang ah langva in ateng akitamsia, khopi sung ah building inn nei zong aki tam sihi.

Zougaal zaw kum 1950 lah vela pat neukhat mala dan ana kithei in kum 1950- 1960 kikal in Zou ten khantou nading lampi ana kizui in United Zomi Organisezation(UZO), Zoimi Youth Organisation(ZYO), Zomi Sang naupang Pawlpi(ZSP) leh hattuam te kiphut in Nam khat khantou nading a khut leh keng kim in I socity uh adding hi. UZO,ZYO leh ZSP te hi midang tampite sangin akiphut masa hi. Tuachin kum hingpei zel in Zougam ah politic hinglut in Politic ah mit vana angki neitou kia hi. I Zougam a politic hinglut apat a kum sawmna vel apat politic in I lungsim pua dan te uh hing heikhia in gam leh nam khat bang in ahing khaikhawmtu politic ang hitah hi. Hinanlkeh politician te politic ah masawmna deihuailou tah hing nei in Nampi khantouna ding ngaitua lou in politic a mimal hamphatna ding in politic asaih uhi. Kum 1976 ah Zou sung ah hattuam kikhenna hing um in, Biana a kikhen chauh hilou in lungsim lam akikhenna chi liantah hingtu in tuami kikhenna chi bazam in Zou nam khantou nading nasa tah in adal hi.

Politic hi gam leh nam vaisaina khawlpi ahia, I politician te un mipi dinmun leh maban khual lou in politic siamtah in mipite tung ang kimawl khum ua, Khua sung/vengsung khat a upadi te houlimna hi khantouna hing piankhiatna bulpi ahi a, hinanleh I hattuam kikhenna in khua/vengsung upadi te innsah inn hang ki houlim thei lou aki um zia in inam sung ah khantouna thu ahing piang thei sihi. Tuachin ikimvel a iten khawmpi midang ten nei leh lam ah hing mualkhum san in koima akipha zou nonsih ua, lawi leh gual aneite un kithu siamlou ni chiang in a chin aha uh ang lakhum thei uhi. Tambang a inam uh ngaisahlou a aki um sawtseng tah zia in khantou leh masawn nopna, hoina, dei huainate thei pha lou in aki um ta hi. Mi tamzaw ten Hausatna leh khantou na kineppi ding nei lou in hausatna hi van a ga toh kibang khawp a gamla bang in aki ngaisiang ta uhi.

Igam sung a buaina khat a um chiang in si tampen leh vangsietna tua pen in ipang zel ua, I khosung ah hina leh bitna kimu nonlou in I tapa itte uh khangdon lunggul zia a asilbawl khielte uh ngaidamna leh kilemna get umlou in ileitual tan uah hing kidel lut in, nu leh pa tampi ten itu ita te uh siluang(Corps) iphong ta uhi. Khosung vengsung khata vangsiat leh tualsina tuakhat aki um chiang in kihutna lamthu sang in thukhentu(Judge) bang in mawpai nading I suipai uhi.

Zougam chi a igetget uh I singtang gam leh I Zou hausatna khua teng Lawmni a kikhen in Tuining mual hawmsuh leh gungal lam teng unau Thadou te khut nuai a um in, Singat kimvel teng Unau Paite te khut nuai ah ki um hi. Tu in Zou gam sung ah Zou tate Pu ni(Two Master) nei in aki um a tuban kum sawtlou chiang in South Korea leh North Korea bang in aki um sihding chi aget thei sihi.

Zou taten mimal leh nam banga ithuana te uh thei in puana kisah nanlei nambanga malana leh kalsuanna tuni tan a kinei nailou sia, gam leh nam lamkai leh vaisai (UZO Lamkaite) tenlah kami kasa te thuana bangchin abei thei diai chi ngaituana leh malana neilou in Politic kumtung tawn (Kumnga sung) ngaitua in election azaw leh politic atha angaitua kia in gam leh nam khantou nading leh mipha nading mongmong angai tua man sihi. Tambang a gam leh nam vaisaiten mipi khantou na leh masawnna ding ngaitua man lou leh panla na anei lopu zia un Zou mipi ten I hasatna thua uhi bang tan I thua tou nalai di uai ki get thei ahisihi.

Lelam ah I sakhua biana hattuaqm kikhen in gam leh nam masawnna sang in masawn nading nasatah a dalin mipite kikal a kingainatna nasatah in akiam sah mama hi. Khantouna kichi pen mipite houlimna apat hing piang ahi a, khantouna hingpiang nading mipite lungsim sung gil apa kihoulim na aum theisihi. Hattuam ki taidemna in igam a mun ningtong pen tan alutsua zaw in gamdang a laisim sangnaupang midang lah a um thom hau huai dan thei a lungsim siang thou tah pua a Biana khat a umte sung va phuke in kikhenna chi ava tu kia nalai uhi.

Tam bang I Zougam mial tah leh tuantual na dinmun a pat a Zou tate I suatat ua nam khat bang a idinkhiat thei nading un Economic Policy hoitah nei a ipei uh angai hi.

LAMKAI HOI

Khovel a lamkai hoi leh thupi mihingte ngaisang kichite hi lamkai gum leh gal bawl siamte ahisia, mipil leh siamna sangzil te zong lamkai hoi ahi tuam sih ua, lamkai sakhua ngaisangte zong ahi tuan sia, Amipi te dinmun thei a mipite khantou nading a kalsuam te ahizaw uhi. Mahatma Gandhi zong mipite India mipi ten angaisan ua anung azui zia uh khat ahileh British te Foreign Market Policy in India Local Industry te asuhsiat(effect) dan theisian a India Local Industry te hinkhiat(Survive) thei nading a Foreign Goods a Boycot zia ahihi.Tua hunlai a India Industry te hi atangpi in khutkhawl a kibawl ahi a British siam silte Khawl thupi tahtah toh kibawl leh qualitry hoi tahtah ahizia in India Industry te adding in demzaw gual ahi sia, mitten Goreign siam sil hoizaw leh man tawmzaw te adeizaw zia un India khut nasemte adding a nehawlna hasatdan thei a Foreign goods a boycott in mipite patat alaw mama hi.

Ei Zou tate nambang a I khantou ua mi ipha nading un Lamkai zudawnlou leh numei a kimawllou, Politic siam leh mipite kipa nading a thugen siam leh melhoi I poimaw sih ua, Lamkai gam leh nam ngaina a vision nei, mipite khantou nading ngaitua leh theisiam a mipite dinmun niam tah apat tungding a nampi dinmun sangtah akhangtou ding a ngaituana zang leh lampi thei amipi mapui thei lamkai ahi Zougam leh mipiten ipoizmaw pen uh. Tuabang a gam leh nam tundin nading a policy nei lamkai khat ang dinkhiat himhim leh mipi ten amapa adding in henna leh luphal in aki pang ding agingtat huai hi.

KHANTOUNA/CHANGKANNA:

Tulai khovel (Modern World) ateng ihita ua, hindan, tawndan leh ngaidan lui te koikhiat a, hindan tha, tawndantha leh ngaituana tha tawh tulai khovel hinkhua zah hun ahita hi. Etsahnan: Sa hi mihingte ann n etui pen ahi a sa ahipou leh chi a mawl tah a chi leh malta toh ne sang in, sathau toh kang in ahalpi tuamtuam ,ai eng, louthul, sing masala, marung marang leh nim pati te ing hal chiang in agin nan hing tui in atui dan atuam in alungkim huai mama hi. Innsung hind an ah zong neding aum pouleh chi te hi mi khangtou loute ngai dan ahi a tulai khovel ah, Inn hoite, nal leh kilom aki dei a, puansil ah zong itahsa akhuzou pouleh kichi nonlou in ahoi, mimitla leh aman tam te aki dei hunlai ahita zia in, ngaidan lui,tawndan lui leh ngaituana luite paihkhia a, silbawl leh nasep dantha leh alaw zaw lam a nasep dan ngaitua a thatha toh kipat hun lai ahi ta hi. Tuabang a sillui te paikhia a lungtha toh kithuam hi changkanna bulpi ahihi.

Khantouna/changkanna kichi hi I umna apat a umna dang amasang sang a sangzaw, nopzaw leh hoizaw a umte, sillui khat siltha a heng khiata, inei ngailou silkhat neia, amasanga ibawlngailou silhoi ingbawl a, hamkam kilom zahdan ingthei chiangin khangtou akihi panhi. Etsahnan; I singtang bi inn a um zing pa’n kum bangzat ekhat na ang sepa a Bi inn apat langva inn a ang heng khiatthei chiang in tuamipa ading in khangtou nakhat ahihi. Langva inn pen midangten sawtpi apat intung khuhna anazah uh ahizia in bangma in angaisih maithei uhi, hinanleh amapan hunsawtpi Bi inn nuai a ana umzing ahizia in langva inn nuai a um hi lawchinna leh khantouna liantah aching hi.

Khantouna pen khovel mihingte deipen leh mimal, nam leh gam bang a kibuaipi pen ahi a, khantouna hi kipana leh hinkho nopna te, ki ningchingna te leh hindan sangzaw a hin na, neingailou sil neitheina ahizia in koipou in akidei hi. Nambang a khantouna in mimal chinte silbawl leh nasep a awlsam sah in midangte zaa in aki um a, ne hawlna ah mimal chinten phattuampi in akanat pi mama hi. Khantou dei huaina dangte ahileh mimal a I khantou chiang un inn hoi leh thupi tahtah inglam khie ding uhi. Mimal chin ten khovel silsiam changkang leh mantam tahtah ingnei thei ta ding ua, itu ita ten gamdang ah lekhasim in ang potkhie ding ua, mite siamna leh thaina te hing zil khia in inam sung apilna leh theina hoi tahtah ang pualut ding uhi. Nidang a zingkal an neding lungkham zingten kining ching leh hasa lou in atuitui ang ne thei tading ua, Taten koima nei englou leh kisuangtah in na angsep tading uhi. Tuachin khantouna ahing kibelap zel ding hi. Amasang a gari nei nailou ten gari ang neithei tading ua, cycle nei zing pan scooter/ Bike ang nei tading hi.

Changkanna ideizia uh ahileh khangtha ten milah a a umchiang ua midangte sanga niamzaw banga kingaina(Inferiority mind) ana nei zingte uh ang beidinga, mite abawl bang bawl thei a ahidan te uh ang ki thei khie dinbg uhi. Tuabang lungsim a kingaitawmna a umlou chiangin silbawl bankim ah ang lamzang tou zelding uhi. Mihing lungtang a “Mikhat kahi/ mikhat kavele” chi a tupna lungtang nei hi misua nading in apoimaw mama a, tuabang lungtang nei a koima musit leh nuaisia utlou a bangkim agual pha sawmna lungtang nei hi tulai khovel a din khiatna khat ahihi.

ZOU TATE KHANTOU NADING:

Gam leh nam khantou a gualpha nading in mimal, gan leh nam bang a economic akhantouna apoimaw masa pen hi. Ecinomic a khantou nading in mimal chinten itha(Man power) iza khiat ua, I gam apiang haichi leh ganta tea pat summu theina umte atamthei bang pen a sepkhiat/khuatkhiat uh angai hi. Igam leilung apiang haichi leh ganta te sum sah ua, mimal chinten sum ing hau chiang un khantouna ahing um pan hi. Gam leh nam khantou nading in amasa in nam lamkai leh mapui ten Economic Devolopement Policy hoitah a guan khiat ua, tuami policy zui a mipite hattah a kalsuan ding a thusua angbawl ua, mipiten thanuam leh taima tah a ing bawl chiang un nambang a khangtouna ahing um pan ding hi.

Khovel gam tuamtuam te khantou na hi Industry leh Investor tea hi ua, State khat a Industry leh Factory lian khat a um chiang in a state mipi nasep neilou nitampi ten nasep leh nehawlna det nei in lou nasem leh khutnasem ten alou ua amasang nekhawp mu ham ham ten tuami Industry Raw-Material te alou ua ang tu/tawi chiang un anasepga(Income) napi tah in ahing sang zel a tuachin astate sung a sum kilumlet(Circulation of money) ang tam/pung mama hi. Tuachin state economy nasa tah in ahing khantou zel hi.

Tambang Industry, Factory leh Investor te adingin igam uhi gam lau huai ahizia in anglut ding getlou a ums ate zong apot mang bei ta hi. Tamte umlou zia in igam azong mama a, khantha lekha silsang leh siam tahtah tampite nasep neilou in a um uhi. Tuazia in Zougam economic a khantou nading in I gam apiang haichi leh gamta tea pat khantouna ihawl uh angai ta hi.

No comments:

Post a Comment