Tuesday, July 17, 2007

CULTURE REVIVAL IS IDENTITY REVIVING

James Mangpu Samte, Delhi.

90’s masang lai vel in I tenna zogam uh a nuam a, ahing a, a sung a teng zu-leh-vate leh a mite zong damthei melpuo in leh ngaitua na chiimtah tawh hinkhuo ana kimang hi.sietna-leh-khantouna a zawkhawm chitah ma, khovel scientific culture a’ng khantou a I gamlei zong a’ng zel suo hi.tuiachin lamkhat ah leitung khantou na huzap zapha nan lei sietna halim zapna nuai a khosah I pel thei tuan sih uh hi. Igam I nam sung ah ki iitna,thutah,launei lou azalentah a khosahna mupha leh ngaituo pha ahi nawn ta sih hi.tuahun lai in UZO sai na in ZOTON" ZSP-CONFERENCE, ZOGAAL MEMORIAL TROPHY adg.adg.chite bang dul deu in ana kimang hi.tabang hun-bi nei a zou khompite mang ding in zoukual sung apatin a blockblock apat in gari dim let in ana ki kuan a nunga- tangval te’n "nang lah chim lou kei lah chim lou zaan khosawt I lam khawm …"chi dan deu in tai khua a vah tadong in laam tang kai in sagualphei ana khai un kilawm thei va lien uhi.

Tuo hun lai tawh tu hun ing te ciang in tong-leh-laam in ki khie hi.tua a tung a I gen teng pi uh chep pha leh mupha ahi nawn ta sih uhi. Ahi’n bang dang zie ding in ka gingta tuan sih hi."aw I pian na gam in a zil nawn lou " chi a ngaw ding lou ngal ka thei tuan sih hi.i gam buaina bouruap pau lap in eima angmasial na’n I dim siengta ua lah I pawlpite uh pansan lou in eima hamphat na ding bangma I bawlthei tuan sih uhi.tuami zie ma hi lou ding mo I society min ua ba ng ahei khat I bawl poupou uh leh khat leh ni hamphat gige na."eima ding chau’h I khual leh midang a di’n hun aki nei man sih"-mother teressa.gam sung buaina kawm kal a mimal hamphat na ding I ki muthei uh leh society a ding bang muthei lou chi a um ding e?

I pupa khan (culture) theigige na lah hi kawm, a die in hun-bi nei a I pawi bawlte uh kep leh zuun tou vevaw ding kisam hi.en I kep kei a izuun lou leh a zuun ding umlou hi leh zong hoi nalai ven,min ang kepsahsah ni ciang ua chu…"preservation of culture is conservation of identity".i unau ten ZOMI ang pom uh leh lah "hing la pia ta uh "I chithei vanuah uhi.i hina I tawndante uh a kepdan I siem lou ua I zuun pei lou uh leh khatvei ciang ing mansuo khongkhong ding uhi.ahisih leh I tang zounawn sih ding uhi.tulai pen ham-leh-pau, tawndan-ngaina kigusah/kikawmsah hun ahi zong thei ding ahi.organisation dang khat in ZOTON bang hing sai vial ta uh leh azada pente lah I hi zel sam ding uh kaging ta.eilawi pen I silneite (assets)uh I nei lam thei lou min ang lasah ciang a a neitu I hi lam uh thei pan valuai te hilei kilawm hi.kum zabi 586B.C.lai a pat in isrealte leitung munchih ah anakithezah(deportation) uhi. klhen khat ten a umum na gamte tawndan,ham-leh-pau zuinan uh leh zews tahtah kulmut vawt ten a tawndante uh manghil lou in hei sung mun banghunbanghun in zong kem den ua zui den uhi.tua chin a pupa ngainate uh tawi sang zougige ua tuni tan in minam lian ahi na uh kithei den hi.Harry M orlinsky in "isrealte mun chin gam chin a aki hawl-khiet na uh pen lam khat ah a chitah na uh leh a chitah louna uh et khiet na ahi.chi-leh-nam kithezah tam pen hi nan le uh a tawndan leh sakhuo mansuo lou zudate ahi.tami in heisung mun bangbang hun a zong ahina uh kem zou zing mite ahi uh."ana chi hiel hi.

Lamkhat ah khovel pen napitah in kikhel hi.khovel ki khel dan dung zui in khantou na lam tuamtuam ah aum a silluite huntha tawh kitua ding in ki heng hi.Apil-asiam tawm lai ma I di uai I society sung a I planning leh programes,strategieste zong heng ngai leh ngai lou zong theilou khawp hiel in I um uhi.Chi ta lei UZO in north-east india sung chauh a huap zia a kawlgam vai gam a I zoupite uh tawh kichimatthei lou a um idi uai?.Koi hing kham leh thupia lah ki hi lou a ei-leh-ei hi chia limitation va kipia khum.international boundary zia in bang teng issue ah pangkhawmthei sih nan lei thukhat a luonkhawm theina in I theingai lou leh mungai lou khan tou na zong ang tut mo ding e.Tutung 9th manipur legislative assembly election a UZO president pu telching a aum zie a constitution dan dung zui in ki resign chi thu internet ah ka na sim kha hi.a thupei dan et in,uzo president in MLA tawh thuathei lou ding china in a lang hi.hun pei sate a ana ki thua khawm zel mawng hi va ka cia.constitution amend vang lah I hi uhleh lah president in elekson tet theilou ding chi vang lah vet lei avele.hicia kha lah khatan ngam vet lou lut lah lut sah ut vet lou chi pen ning kitel huai lel tah hi lou ama.tutu leh hun peisate et in zou sung ah MLA hi ut ten presidecy post pen zou vote concesus muna ding meimei a anei uh chi ciang tah in ki lang hi. Ahi’n tam thu pen a kilam dan na khat a um sih a uzo in singngat consituency chau’h a huap lai sia I sung uh pen sum nei papa in a vih cha vai ding china hi.

Tulai hun tawh ki tua ding in I pawlpi kivaipua dan leh sep-leh-bawl(planning and strategy) zong a changkang (standard) deu ngai hi.chankanna I chi zong khantouna ahi.ZSPshillong ten "for god and community"chi motto in zang ua ana ngaitua masaten phua "FUH"kasa hi.tukhang leh khang son a zong heng ngailoua ngam den thei ding ahi.ZSPG/HQ motto "thouun thaou un"chi pen ana ki phua tung lai leh I khotang dinmun(status/norm) ana ki tua mama hi.tami kiphawh(awakening) motto zie in tu din mun ah bang pi hi sih nan lei khangual khat phana tan I phathei sam ta uhi.hinan leh tu hunciang tantan a ngam den ding in kei ngaitua dan in ki relevent ka sanawn sih hi.tua lou a I ki hawmthaw na lai uh leh thoun thouun chia lupna tung a pat ki phawhphawh ngai na lai ding ma hi.

Bang teng hi leh tu hun leh khantou na ding in I pupa ngainate leh tawn dante uh kep bt ding I maw puo na uh ahi.khang son te zuun ding a I koi uleh amau un zong koitou tou ding ua a tawp na ah I man suo sieng ding uh hi.mima del hi na ding in I society ua he ngaite he a, kep ngaite zuun ding khu I lieng kou uah ki nga lien mama hi.-Koi zong khovel khantou dung zui a ki khel ut lou khu gamsa tawh kibang ahi.

No comments:

Post a Comment