Wednesday, September 19, 2007

Betel nut/ Kuva/ Kuun/ Kuhva/ Pinlang/ Kwai/ Paan/ Sopari/ Tamul/ et

Posted by: "Hau Za Cin" suante2002@yahoo.com

Betel nut from betel palm (Binomial name: Areca patechu) :

Zomi te in i ciin ngei hetloh, i theih ngeiloh, ahi zongin i tenna, i innsung, i lungsim bek hong luh hilo in i kamvang natawm ah hong luh pen betel nut hi.

India gam ah min tuamtuam in kisam a - Kuva, Kuhva (Mizogam), Kwai (Shillong), Paan (Hindi), Sopari (Gujarat), Tamul (Assam), etc. kici a, Assam khuapi Guwahati kici pen Kuva zuakna phualpi cihna hi leltak hi (Guwa = betel nut, haat = market). Gamdangah zong om a, min tuamtuam na nei veve hi. Kuunza (Kawlgam), Pinlang (Sengam), Paaku or Cau (Vietnam), etc. cih bang in.

'Mizawng leh nam niam te bek in a nek uh' ciin leitung ah a kigen hih Kuva pen cikmah in Zomi te khangthu ah kiza ngeilo a, na zang ngeilo uh hi. Khangthu ah hih Kuhva nek thu kizalo hi. Tuibuk leh Tukbel, Zatep cih khawng bek kiza ngei hi. Thosi thovai lak, mom leh sacip, ganhing neu hong pet thei tampi lah ah nisim nasem uh ahih manin namsia a sak ding uh leh kidalna namkhat in a zatte uh ahi hi. Ahang pen Zomi te nek leh dawn, gamtat luhek ah a kidawm leh a mawt gamtatlo te ahih man hi. Zu na dawn uh a, ahi zongin gualnopna in na zang uh hi. Za na tep uh a, ahi zongin tho leh ganhing pan kidalna, tuate hawlkhiatna in a zang uh hi. Tuibuk na muam uh a, tua mah. Mi inn hawh ding bek zong a kihil masa, thawm nei masa lo a mawt lut te hilo hi.

Tuni in hih Kuva ahoihna, a hoih lohna, a sunga zatui, chemicals omte, a kinekna gamte cih bang ka gen ut masak hilo a, Zomi te tawh bangdinga kithei kha, i hoih pih hiam i siatpih hiam, nusiat ding maw, tu leh ta khang dongah kihilhsawn ding te pawl cih ka gen nuam zaw hi.

Zomi te pen a kilengla te hi hang. Zin leh leng kido in, ei zong kizin in kilengla hi. Tua bang ciangin zin leh leng dona in Tuibuk, Zatep cih bang kizang a, kikhawl in thunuam, hun nuam kizang hi. Nungak in tangval lengla na do a, tangval zong siamtak in lengla na tang hi. Lai Siangtho sunga sawltak Pawl in 'zin do na siam un' cihte bangin Zomi sungah kihilhna akizak loh hangin innkuan kimin tua pen amau innsung ciatah akihilhna uh ahi hi. Annek lai in nu leh pa in tate thuhoih hilh den hi. Zomi innkuan khempeuh tuabangin innvengte zakloh in 'ki innkuan hilh' khin uh ahih manin mi khempeuh in zang thei in zui thei uh a, tua bang a zui theilo te 'hilh loh zawlta bang' cih khawng kammal kinei hi.

Lengla do te lah siam, lengla te lah siam, hun nuam, nunnuam a zang, ngeina kician a nei, a ki uk, zuih leh ngeina kician a nei Zomite i hi hi. Khuasung ah hi ta leh khualkhua ah hita leh tua pen kizang ciat a, kipelem vetlo hi. Kituak diamdiam hi.

Ahi zongin tuma kum 20 hun pawl pan ahi tam maw, kum 1980 zawh pawl panin Zomi te zong hun thak khat sungah lut in, leitung khantohna huih khat in hong nawk kha ahi tam, mi gam mi lei leh muncin munteng hawl in kivaakthap a, a hoih tawh, ahoih lo tawh midang ciindan kila kawikawi hi. Tuate lak ah khat pen KUHVA NEK ahi hi. A hoih hia, a hoihlo cih kidong leng, 'Mizawng leh nam niam te bek in a nek uh' na kici hi. Tua manin i zuih loh ding khat a zui kha, a la kha, a copy kha i hi tam?

Shillong ah Khasi minam in lengla dona in Kuva na zang uh a, Taiwan khawngah zong a singtangmi (tribals) a cihte un zong na zang uh hi. Hih gam bangah a ne te kih mahmah uh a, neu et mahmah uh hi. Minam khangto leh pil, minam picing a kingaihsun te in a hih noplohte pen ei zong minam khangto leh picing i hih ut leh i hihloh ding hi.

Zomi ten Niangphan leh Niangtui i zat zawh a sawt mahmahta tam ka thei kei hi. I zatsa a siangtho, a kizang toto thei ding leh minam khangtote in zong a zatte uh pen i zuihsuak dingin thupi kasa mahmah hi.

Zomi on the move.... i kicih laitak in,


Hau Za Cin
Phuitong Liim

No comments:

Post a Comment