Wednesday, September 19, 2007

Zomi Min Tawh Kisap Hunluata

Eddie N. Hang (Zomi Tangko )

Ka pianna Khamtung hi-a ka nu leh ka pa Zomi ahih manin ka neu lai-in Chin cih kammal khat veibek ka za ngeikei hi. Ka nu leh ka pa in khat veibek: "Chin hi hang" hong ci ngeilo hi. Tedim ah sang ka kah sungin zong Zomi lak vive ahih manin kua mi ka hi hiam? cih kankul ngeilo-a, Chin cih kammal mahmah kiza ngei vetlo hi. Rangoon ah Kawlte lak ah sang ka kah ciangin: "Bang minam nahi hiam?" ci-in hong kidong sese-a, "Zomi hi ing" ci-in ka dawng hi. Kawlte in Zomi cih natheilo uh ahih manin: "Chin nahi hiam, Kachin nahi hiam?" ci-in hong dongkik sese uhhi. Amau theihsa khatbek tawh hong ciamteh mikmek uhhi. Ke'n bel:."Chin hi ke'ng, Zomi hi'ng" ci-in dawngkik tektekse ing.

USA ka tun ciangin zong: "Koi gam pan hong pai nahi hiam?" ci-in hong kidong pahpah a, "Kawlgam pan hi'ng, ahih hang Kawlmi hi ke'ng, Zomi hi'ng" ci-a ka gen ciangin Zomi mahin hong sangpah uhhi. Zomi hi'ng, cita le'ng, Kawlte'n: "Chin nahi hiam?" ci-in hong dongkik hamtangbek a, gam khangtona a om mipilte'n: "Kawlgam pan hong pai nahih ciangin Kawlte hi zawteh, Chin-te hi zawteh" ci-in kuamah'n hong ci hamtang selo uhhi. Zomi ka hi, ka cih bangin hong sang pah uh a, Zomi-in hong ciamteh pahlel uhhi.

2001 kum April kha sungin Guam atung ih mipih Zomi pawl khat, asylum interview ah kam phensak dingin ka pai sungin, minam hong kidot ciang, "Zomi" kici ding hihang ka cih leh khat in: "Midang-te'n, 'Chin' in hong thei zaw ahih teh, Chin kici zawlo ding ihhi hiam?" ci-in hong dawng hi.

I minam min Chin hi zaw hiam? Zomi hi zaw hiam? a buaipih huailopi tu dongin i buaipih mahmah hi. Mi hong ciamtehna bang mang zaw ding ihi hiam? Zomi pen ei kam hi diak a e'n zanglua lehang, Zomi a deihlo mi dangte'n hong zatpih nuamlo ding uhhi, a ci i om mah bangin mi dangte hong cihpih nop hun dong ngak a, tua hun ciang zang pan ding ihi hiam? Greek-te leh Japan-te'n bel a minam min uh amau kam lopi tawh a kiciapteh tudong phamawh sakei ven, e'n e leh, phamawh i sa hiam? I minam min bang taktak hi-a, ei kam lopi tawh hong kiciamteh tehlai leh ut ihi hiam? Zomite kammal sungah, 'Chin' cih kammal khatbeek omlo ahih ciangin Kawlte'n 'Chin' hong cih tawh lungkim kimlai ding ihi hiam? I minam min Zomi hilo ham? Zomi kicih hun nailo hiam? Hun luata hi! Zomi hiteh! Zomi kicih hunlua mahmahta!

'Chin' pen Kawl kammal hi-a, a deihkaihte'n: "'Lawm ahong cihna hi", ci uh hi. Tangthu kansut lehang Kawlte hong lawmbawlna ka mu ngeikei hi. Bogyoke Aung San in England kumpite khut sung pan suahtakna adeih hun tawl khat sung hong lawmbawl ve'n, tualo Kawlte'n hong lawmbawl ngeilo uhhi. Tu hun diakdiak ciangin Kawlte'n hong lawmbawl ding cih thadah hong vatmai nuam zaw uhhi. Galkap ulian hong piak sawm nawnlo uhhi. Kumpi nasem ulian hong piak sawm nawnlo uhhi. Khamtung ah galkap om ngeilopi galkap hong puak uhhi. Ahang na thei naleh? Tangval tata hong puak uha, Zomi nungakte a ngah zawh zahzah uh tenpihgawp nuam uhhi. A tate uh Buddhist biakna ngeina tawh pantah nuam uhhi. Buddhist biakna ngeina tawh a pattah theihnadingin lutolte zong Khamtung ah hong puak uhhi. Na khua sung, na gam sung ah Kawl biakna Buddhist sang hong omlam na phawknai hiam? English-te Kawlgam ah hong lut lai-in thau tawh hong lut a, Kawlgam sung a na manpha a laktheih zahzah la-in, England ah ciahpih hi. American-te ahih leh Lungdamna thu leh pilna tawh Kawlgam hong lut uha minamneu khempeuh tungah Lungdamna thu leh pilna hong puak uhhi. Tu'n Kawlte Khamtungah hong pai uha, hong deihsak tateu in hih phattuamna hong puak ding, cih hilo-in Kawlgam sunga mi namneuteng a maimangsak nuam uh hilel hi. Kawlgam i cih mah bangin Kawlte gam taktak suah nuam uhhi. Na minam hong maimangsak nuam hi. Na biakna hong susia nuam hi. Christian na suak ding hong kham hi. Na singlamteh hong phuksak hi. Biakinn tunga na suante nangawn hong lakhiasak hi. Tua maw, Kawlte' hong lawmbawlna! Tu dong, 'Chin Poh', mah hong cilai hilo hiam? Ke'n ka neu tunga kipan Kawlte' hong itna, hong lawmbawlna mu ngeikeng. Kawlte' lawm hi ngeilo hihang. I minam pen Chin hi ngeilo hi. Minam khat pen minam dang khat i lawm cih banglel tawh kiciamteh ngeilo hi. Kawlte' lawm peuh hilo-in Zomi hihang!

Khamtung ah kipawlna lian a om masa pen Zomi Baptist Convention hi, ci leng kikhiallua-in ka umkei hi. Zomi Baptist Convention min a kiphuak lai-in Falam, Khalkha, Tedim pan makaiteng mah kikuma thukimna tawh min na phuak uhhi. Khangthak ciangin biakna sungah politics hong luta, Zomi pen ei kam hi phadiak cise uh ahih manin Zomi deihlo a dangte in Chin Baptist Convention tawh hong laih nuam sese uh hi. Ei kam tawh nungak tangval ahi zong, numei pasal ahi zong, i khenna-in 'lia leh taang' i nei-a, a neite-a zat khop pih le'ng hilel napi eimah mah hong langpanna uhin, Falam, Khalkha, Tedim gam sungah cikmah huna a kizang ngei lo, 'salaing leh maing' zat dingin University sangnaupang khat hong hanciam hi. A dangte zong oltakin hong lawh zopah hi.

Tua bangin hong kilangpan lua ahih ciangin: "Zomi kici lehang a dangte'n hong zatpih nuamkeikha inteh", ci-in Cimnuai-mi peuh kihemcih heihai hihang. Cimnuai i lawh ciangin, sung khat suak hihang, laigui zom hihang, cih lungsim hong neisaka, sung khat suak bang, laigui zom banga kingaihsun thei zawdiak ihih leh pha. Ahi zongin i pianna taktak kansut ni, ci le'ng, Cimnuai pan piang taktak hi-in na ki-um thei hiam? Vakhu tui hiam khat sung pan keuh khia ihihkei leh Ciimnuai pan laipianlo ding hihang. Tapidaw-te' upna tawh kilehbulh hilo ahi hiam? Ciimnuai mun zong koi lai-ah om, cih a kicianin kithei lo hi. Kithei mah leh zong Cimnuai pen mun khat hilela i vekpi in hong huam zolo hi. Tua mah bangin Tedim-mi hihang, pawl khat in ci hihang. Tedim pen zum tutna khuapi hi-a, ei mite ading khuapi thupi pen hi. Ahi zongin Tedim-mi cih bang om theilo hi. Tedim khua-a a teng Tedimte cihbek om hi. Tedim khua bek in ei mi khempeuh huam zolo hi. Nidanga Tedim uk pen tu'n Tonzang uk tawh khen nih kisuaha khuapi min zui-in i minam min puasak lehang Tonzang khua leh Tonzang huam sunga a teng mite in, ko Tedim-mi hikei ung, hong cinuam ding uhhi. Mikangte uk sungin Kamhaumi peuh hong ci zanzana ei mi pawl khat in Kamhaumi mah zong kici nuampah uhhi. Mun khat, khua khat in ei mite hong huam zolo ahih leh mihing khat bek in ei miteng hong huam zolosem ding hi. Ei mi khempeuh Kam Hau sung pan kipiang samlo hi.

Khai leh! Zomi a deihlo mi dangte'n, Zomi hong cihpih ding i ngak zawh kum bang zah phazo-a kua'n hong zatpihta hiam? Bang hun dong ngak le'ng hong zatpih ding uhhiam? A omsa nangawn zang nuamlo-a khel nuam zawzen uh ahih leh hong zatpih nuam ngei dingin i um hiam? Mi hong zatpih ding i ngakngak kalin mi'n 'Chin' mahin hong ciamtehteh ding hi. Ei kam lopi, Kawlte lawm lopi, Chin mahin hong kithei lai leh ut ihi hiam? Kawlte'n lawm hong cihna ahi phial zongin Kawlte lawm hih ding pen angtanhuai luading hiam? Kawlte' lawm lela i minam a kitheih ding uthuai luasam ding hiam?

Guai aw, Chin kici ding ihi zongin, Zomi kici ding ihi zongin, kuateng thukim kul sese hiam? Chin ahi-teng Chin hive'n cin, Zomi ahi-teng Zomi hilello hiam? Kawlte'n ei deihlohpi Chin hong ci tentan ve'n, America khawng ah Zomi hi'ng kici le'ng Zomi mahin hong ciamtehpah lelveh.

Galkap kumpi in Kawlgam min pen Burma pan Myanmar ah bang hang hong laih uh ahia leh? Mikangte uk sunga Mikang min a pua lam min khawng Kawl min tawh laih sese uhhi. Gentehna-in York Road pen Min Ye Kyaw Zwa ci-in laih uhhi. Phayre Street pen Pan So Dan ci-in laih uhhi. Bang hangin laih sese uh hiding hiam? A gam min uh ahi zongin, lam minte ahi zongin amau kam tawh kilo leh a utman uhhi.

Ei zong Kawlte lawm hi ngei lopi Chin peuh hong kicihse sang', ei kam mah tawh Zomi hong kici leh ut zaw lo ihi hiam? Mi hong thukimpih ding ngakkulse hiam? Mi hong zatpih ding ngakkulse hiam? Ei minam min, "Zomi hi zaw", ci-in Zomite in gen theilo ihi hiam? Kua'n: "Chin hi zaw uhteh", hong ci thei peuhmah ding hiam? Amau Chin kici nuam zaw uh ahih leh Chin ahilel keiding uhhiam? Ei Chin hilo hive hang, Chin kici nuamlo hive hang, kua'n Chin hong ci hamtang thei ding hiam? I minam bang hiam? ci-a hong kidot ciangin Zomi kici ding hihang. Zomi ci-in kigen peuh lehang Zomi-in hong kiciamtehpah ding hi. Kuamah in: "Zomi hikei teh", hong ci thei peuhmahlo hi.

Guam a asylum ngen ei mite kam ka phensak ciangin asylum officer-te in: "Kua mi nahi hiam?" ci-a hong dot teh, "Zomi", ci-a ka dawn leh Zomi-in hong ciamteh suaklel hi. Chin a utte Chin, Zomi a utte Zomi hi lelve hang aw. I veka Chin hi ding, ahihkei leh Zomi hi ding, cih bang omkei veh. Chin maw, Zomi maw, kammal khat bek zong thukim theilo ihih leh bang thupi vaihawmkhawm theituan in i ki-um hiam? Zomi Baptist Convention a patkhiata kipan tu dong, Chin Special Division pan Chin State tu dong, kithukim takin bang vaihawmkhawm hiamhiam ngei ihi hiam? A tunga i gensa mah bangin Khamtung ah kipawlna lian a kivaihawm masa Zomi Baptist Convention sungah kigawma i dinkhop kum hi tanvei, hi ngiamngiamin bang tak i vaihawmkhawm thei hiam? Vaihawm khawm theilo beklo-in tu'n a kikhen veve khin hihang. Biakna vai nangawn ah vaihawmkhop haksa ihih leh gam vai, minam vai dangte vaihawmkhawm thei dingin i ki-um hiam? Thu khualval bel omkei mah. Ahi teita zongin theih hun talo hiam? Sawt khual kisa nailo ihi hiam? Bang hun dong khual sawm ihi hiam? Zomi hong cihpih ding uh i lametna-in Cimnuai-mi, Tedim-mi mah kicici photlai ding ihi hiam?

Ke'n hunta samawk ing. Tu dong Zomi hong kicihpih nuam sa naikei mawk ing. Hong cihpih nuamngei dingin zong lamen ke'ng. Hih lai ka gelhkawm mahin Guam pan hong sam uha: "Medical checkup bawlna ding registration oma minam zong hong kidong hi. Computer sunga a ciamteh pen Zo Tum Mung (a min hi bang maha a kigelh hiam? thei ke'ng, ka zak banga a awsuah kong gelh hi) hi. Minam hong dot ciang, " 'Zomi', ci-a ka dawn uh leh, Kawlpau in 'Bang hang Zomi ci nahi uhhiam, Zomi ci theilo ding, Chin ci ding' ci-in hong gen a, computer sungah Chin minmah in ciamteh hamtang hi", ci-in hong gen uhhi. Ei kam ahih ciang mi dangte'n hong zatpih nopkei leh e'n zanglo ding maw, guai. Ei tha tawh dinglah ding lahhi peuhmahlo, bang hangin Zomi kici lela ei mailam ding e'n khuatlello ihi hiam? A mi zong kicinglel hihang. Vaihawm siam peuh le'ng ei mite sungah a vaihawm thei ding zong omlel hi. I vaihawm bangbang sepkhiat zawhna dingin ei mite' neihsa sum leh pai zong kicing mahmah talel hi. Kilem ngaplopi kipawl tentan kulse hiam? I vekin Chin kicih kulse hiam? Zomi zong kicih khop kulsese hiam? Ni khat Guam asylum zumah officer khat in kamphen numei khat: "Hih nu mu ngeikei si'ng e, na thei hiam?" hong ci-a, kei zong: "Theingei ke'ng, Chinte hi'nteh", ci-in ka dawng hi. Amau Chin hi kisa zaw uh ahih leh Chin hive'n cin, ei zong Zomi hi kisa zaw ihih manin Zomi i kicilel keiding hiam? Kayahte zong ei zahkan phase ding hiam? State khatin dingtuam theilel hilo hiam? Mailamah Kawlgam a hoih lama hong kihei leh Zomi State zong i lalelkei ding hiam?

Zomi min tawh kisap hunluata! Kuama hong thukimpih masak kulsekei. Zomi ahiteng Zomi kicilel tani! Amau Chin ahitenglah Chin nahi tahen! Nang Zomi hi zawteh, ci-in ahi zongin, Chin hi zawteh, ci-in ahi zongin, kuamah kivaihawmsak sedah ni. Hi i sak bangin i minam min puaciat lelni. Chinte Chin bangin mu-in Zomite Zomi bangin i muh theihna ding hanciamlel ni. Chinte'n lah Zomite Chin hi lo nahih uh ciangin ci-in hong muhdah uh kulsekei. Hong huat kulsekei. Ei Zomite'n zong Chinte Zomi hikeitah ci-in muhdah kulse kei. Huat kulsekei. Kuamah langpan selo-in Zomi-te mailam ding ei Zomi-te mah in khuatin, hanciamlel ni. Kuamah dang in hong hanciamsak ngeilo ding uhhi. I minam min Zomi ahih athukimlo ding, Zomi a deihlote sung ah simloh, ei mi sungah om peuhmahlo ding ihih ciangin, zang peuhmah dih ni. Zat hunluata!

(Hih thului pen IZToday sinthubu Hawm 01-na sung pan, Editor-te' phalna tawh,Zogam Tangko ah Eddie N. Hang ih khahkhiatna pan kitei sawn ahi. Hih thului pen a thu hoih akisak man in leh tulai khangthak te ading in theihtuak sak na tawh kitei sawn ahi.)
- Muan Lal Ngaihte


www.zogam.com

No comments:

Post a Comment