Thursday, December 11, 2008

“Zionism” leh “Zomism”

By: Rev. Zam Khan Lam

Zionism ci pen muntuam gamtuam a kithethang Jew mi te in a pupa gam uh Israel gam Zion khuapi a lunggul na uh a hi. A.D. 70 in Rome kumpi in Jerusalem Susie in, A.D. 135 in Jew mi te in khat vei susiet na thuakia in, muntuam gamtuam ah na ki khen thang u hi. A.D. 600 a pat in May 14, 1948 Israel ten suatat na a ngah tan uh Arab Muslim ten Israel gam (Palestine) ang lua uh hi.
Tam bang a Israel ten suatat na ngah a a pupa gam uh ang lua kia thei na ding un “Zionism” in Jew mi te lungsim ang gawm khawm a, ang kipumkhat sah zie a hi. Tam Zionism pen Austria gam a teng Jew mi Theodor Herzl in kum zalom 19th nualam in ang pat doh a hi. Zionism in muntuam gamtuam a om Jew mi te mi gam, mi uhna pan pusuah khie in pupa gam Israel gam tung ding kia ding in a hanthawn hi. Tua mi ding in Palestine ah va pei in innmun logam te lei in teng ma sa khol ding in hanthawn hi.

1933 kum in Germany gam ah Adolf Hitler makai in Narzis party ang thahat in Jew mi 6,000,000 (6 million) ang thah tah cieng in, mi gam mi lei ah lungmuan omlo ci ang thei cien ta vua, Israel gam tung ding in Palestine ang zuan ta uh hi. Israel gam ang tung din zaw tah cieng un a lai uh leh a ham uh ma thupi tah in ang sin tangh tangh uh hi. Lai in minam a tawi sang a, ki it in ki pumkhat sah hi. Minam khat hihna (identity) leh picin na zong a hi hi.

“Zomism” in a deina a hi leh ih pu ih pa te kithutuoh na leh ki pumkhat na, ki itna te leh mi thahat mi hangsan nam ih hi na uh lunggul a kipumkhat leh kithutuoh a ki it ding in ih kihan thot na uh a hi hi. Jew mi te ma bang in ei Zo te zong mi nam dang te lah a va teng a khang khie in Zo a hi lam zong a thei kha lo tam pi ki om hi. A pil, a siem, a hau te hi zaw lai uh hi. Tua teng in Zo ka hi ci po ma uh leh Zo mi te pen minam thupi khat ih hi lam ei ki thei ta ding hi. Minam khat picin na leh khanto na pen a lai uh (literature) tawh na ki en hi. Tu dinmun bang zel a pu Zo suan te ih pei to zel uh leh ih tulpi hihna uh ei ki lah pieh in min tuam tuam ei ki vaw ding pen a zau huai ma ma hi. Azie pen ei tem, ei huai, ei makai ding Zo kipawlna (Zo Culture and Literature Committee) ih nei nai sih uh hi. Tam Zo kipawlna (Zo Culture and Literature Committee) in ngaina leh lai lam zong a huap hi.

Ih unau YAW mite pen Gangaw kim ah na teng in kawl lai kawl ham leh ngaina te a na zat zieh un tuhun cieng in minam mangthai te suoh ta uh hi. Mihing lam tawh kisai tangthu siem te (genealogists) ten a gen na ah leitung ah minam neu (ethnic group) 11,000 val om a, kum 50 ta a cin cieng in minam neu khat ta mangthai hi ci uh hi. Ih unau YAW te dan ci na hi.

Ei pu Zo suon te in tuni tan in miham milai ih zangh na lai uh hi. Phailam unau Zo te in Zo laisiengtho ang bawl in a na zat lai un, kawlgam Zo te in ih Zo lai leh ham na thusim lo in midang te ham a ki bawl laisiengtho te ih na zang uh hi. Tu in ZBA ten thuhun tha Zo lai sieng tho ang bawl kia vua, pawl khat in ZBA te lai sieng tho hi bo ih ci kia leu leu uh hi. Bang ci cieng a Zo te in Zo lai sieng tho ih tawi vua, ih sim ding uh a ta diei! Tam teng ma hi zuh a simmaw nuaisie ih thuoh na uh leh min tuam tuam ei ki vaw lawh na! Tam teng ma hi zuh a Zo minam dang te lai ah ih tulpi hina uh ih ki lat sah thaw lo na uh! A ma lai ama ham zangh lo a midang te lai leh ham a zangh te minam mangthai ki ci a hi hi. Minam khat picinna pen a lai uh tawh ki en a hi bo hi.

A ette huai khat ah phaigam a ih unau Zo te in Zo kipawlna (Zo Culture and Literature Committee) a na nei zieh un ih Zo lai pen Manipur gam laisimbu te ah na guang thaw vua, university level ah zong mi ten Zo lai leh ngaina te dissertation leh thesis in na at uh hi. Ei kawlgam Zo te in ih Zo mibup huop Zo kipawlna (Zo Culture and Literature Committee) tuni tan in ih nei thei nai sih uh hi. Ei tem ei huai ding leh ei kipumkhat sah ding pen ih lai uh a hi bo hi. Ganhing lawi te beh beh zong a tal thahat te in a nu te leh a tang meng te huai in kem a, zanhun cieng bang in a nu te leh a tang meng te a lai ah lum in a tal thahatte a gei kimkot teng ah lum uh hi. Zauhuai na pan a a kep uh a hi hi. Ih minam mi simmaw leh nuaisie ih thuo lo na ding vua ei tem ei huai ding leh ei makai ding pen Zo kipawlna (Zo Culture and Literature Committee) a hi bo hi. Tam Zo Kipawlna in ngaina leh lai a huam hi.

Zo Synod ten Zo Kuom Thawn, ZBA ten Zo Patong, Yangon te bawl Pu Zo News and sua vua hoi ma ma hi. Hinan leh Zo mi bup huop kipawlna pan (Zo Culture and Literature Committee) pan a hi sih a, thu ki zah na (media) khat a hi lel hi. Zo mi bup huop Zo Kipawlna (Zo Culture and Literature Committee) pen pawlpi khat, khua khat, leh mimal khat tung a ki ngam hi lo in a khua khua kipawlna pan a zungpi kipawlna (Central Committee) tung a ki lam ding hi zaw hi. Tam bang kipawlna hing nei thei tah cieng un ih tulpi hihna uh ih ki lang sah thaw ta ding uh hi.

Ih pu ih pa te hun lai ih et tah cieng in ei Zo te pen mi thupi nam, mi kithutuoh nam ih hi lam ki mu thei hi. Pu pa te la phua:

“ka khaw khai mai tang e gualsa no bang, ka khaw khai mai tang e;
ka giel mang lo lai e gualsa no bang, ka giel mang lo lai e.”

Ih pu ih pa te un a hihna mantah uh pen gam sagual tawh na gente uh hi. Gam sagual te kithutuah dan pen a hon a ki zui in a masanga makai pen in zauhuai na khat zie a khawl a a ma lam keng a tah lam a khai leh a dang teng in zong a ma lam keng tah lam ciet khai pai diem uh hi. Zo tate ki thu tuaohna zong tua bang ma lien a hi a ci nop na uh a hi hi. Tua ban ah tua bang a kithutuah sagual no te pen ang gol uh cieng in a giel uh mang ta hi. Hi nan leh Zo ta te pen bang cih tan in a cihtah na leh hihna (identity) ki khel ngai lo ding hi a na ci kia leu leu uh hi. “Zo in ciengkhut a sat leh sat khat” a na ci vua, mi ki thutuah nam te ih hi ci etsah na a hi hi.

Tuhun cieng a dei banga tui bang a ih luan ton thei lo na uh pen mikam, milai ih zat zie un ka um hi. Ih Zo kam a ki bawl Zo Lai Siengtho leh labu te zang ciet lei ki it in, nopna dana ah kipawl thei in, ki pumkhat in tui bang in ih luang ton thei ta ding uh hi. U nau Lusei te sung ah pawlpi tampi tah om a, hinan leh lai sieng tho leh labu ki bang a a zat zieh un nopna dahna ah a pawl pawl a ding lo in a veng veng in ding zaw uh hi. A Mizo kipawlna un tahsa lam leh hagau lam hi leh vai a hawm zaw hi.Tuaban ah Mi Zo gam a Lusei te leh kawl gam a Lusei te lai khat ham khat a zat zieh un minam thupi ang sua uh hi. Ei Zo te phai gam Zo leh kawlgam Zo te lai khat hamkhat ih zat thei lo uh pen ih mi nam a ding a sup na lien pi khat a hi vot hi. Topa , Mangpa, Zo leh Zou ci te pen phai gam leh kawlgam lai lam committee te gel ki mu tuo a hei pen zat ding ci a ang khen sat ding a hi. Tahsa lam kipawlna ih khan to uh leh biehna leh hagau lam ah zong ih khangto pan ding uh hi.

Tami Zo kipawlna in ngaina leh lai lam a huam ma bang in, tami min tawh mipil misiem te ciel in a khua khua ah cidamna lam, sum sui neh sui na lam, siam sin na lam cite thusin na (Extensive Communicating Training Program) te ih nei ding uh a hi hi. Ih zah lo ih thei lo zie un ih khanto ding za khangto thei lo in gual ih ban zo sih uh hi.

Zionism in Jew mi te lungsim gawmkhawm in Palestine ah Israel gam tungding ding in hanthawn in, tua mi a kipan Jew mi te in a lai a ham uh ang thupi sah ma bang un, ih pu ih pa te ma bang a pumkhat suah a tui bang a ih luan ton thei na ding un ei tem ei huai a ei makai ding in ih lai ih ham uh thupi se in zang ciet in, a khua khua a pat zungpi tan ah Zo kipawlna (Zo Culture and Literature Committee) ih nei na ding un hanciem ciet vai ci in “Zomism” min tawh kang hanthawn uh hi.
Reblog this post [with Zemanta]

No comments:

Post a Comment