Thursday, May 03, 2007

Sumkuang in a Lii khuat, Numei in a Maa khuat


Pa Thang Za Khen @ Pa Khen
------------------------------------------------------------

Ei Zomite sungah numei khat leh pasal khat a kiten ciangin, a pasal pen mopa kici a, a numei pen monu kici hi. Mopa’ innah monu ki­pi hi. Tua ahih manin paunak in ‘Sumkuang in a Iii khuot, numei in a maa khuat’, na ci hi. “Numei leh balpi a tukna zil hi”, zong ki ci hi. Sumkuang pen a kituamna a khauh mahmah ganhing ahi hi. Mo pen Jesu Khris itna, thuman thutak, lungdamna thu tawh khauhtak a akituam Khristian mo ahih ding thupi hi.

Sumkuang in a Iii khuat hi. Nuntak daina munah khuat hilo in nuntak thuk pekah khuot in, mainawt pah hi. TuiIi ama’ khuattawm hilo in a thuksa tuili ahi hi. A khut a khete midangte a cia pha selo ahi zongin kuhkalna tawh khuat kiamkiam a tumsuk ciaiciai hi. A tunglam a daina lamah mawk lamtoh lo in a thukna a Iii zuan in om den in kikhual ahih manin nuamsa in bit a, a hampha hipah hi.

Sumkuang tawtawn cih kigen ngeilo hi. Sumkuang pen tuii nei nam hi a, piaunel lakah tui a tha hi. A keuh ciangin a note la in tui ah kem leh khoi in vak hi. Sumkuang pen a migi, lungduai leh a kiniamkhiat mahmah hithiat hi. Ganhing dang banglo in thukhuol, khinkhai in migi mahmah hi.
Mo pawlkhatte in:-

a. A teekte it masa lo-in amah ki-it masa leh ut hi.
b. A teekte mai et lo-in amah kimai et leh ut hi.
c. A teekte zah lo-in amah kizah leh ut hi.
d. A teekte thu dong lo-in amah kidong leh ut hi.
e. A teekte thupisim lo-in amah ki-thupisim leh ut hi.

A tuh bangbang a at ding hinapi, mo pawlkhatte in a tuh lohpi at sawm in a sawtlo­in amah zong teek ahih ding ngaihsun lo hi. Mo pianzia dingte in:

1. Huatna, ki-elna a omna ah kilemna a piengsak ding.
2. Kimuhdahna, kitelkhialhna a omna ah mawh maisakna khahkhia ding.
3. Dahna kahna ah lungnop khamuanna a piakhia ding.
4. Khuomial lungzinna munah, lametna khuovak a taangsak ding.

A mel hoihlo-in simmawhna, zahkona a thuak zongin sumkuang bangin na khempeuh thuak zo ding hi. Lawhcinna, gualzawhna a ngah bangin simmawh engbawlna, kosiat, gensiatna thuak zo in a innkuon a lawhcing, nuntak nuamsa a suak sak mo ahih ding hoih hi.

Sumkuang pen bilpi in simmawh lua hi. Sumkuang pen hi hehu, hi biangbuang, hi tengtung, hi velvul het lo ganhing ahi hi. Tua bang teng hang tawh gualzawhna, lawhcinna a ngah bangin mo in thuman, thutak leh cihtakna tawh a lawhcing ding hi. Sumkuang in tuisung ganhing dangte tawh kimudah lo­in, an kituh lo-in, ki-ensan lo-in ki-it, kilem, kithutuak in a liitaw khuot den hi. Tua bang in a om ciangin a omna tuisung nuamsa hi. Mo in a lutna innkuonte beh leh phung, u leh nau, sanggamte nuntak nuam in a nuntak zawh nading hanciam a a lawhcing mo ahi dingin Topa’n thupha hong pia ta hen.

Sumkuang tawtawn lo-in mailam nawt in ama thaneih zahzah tawh amai khuat in a pai kiamkiam bangin numei in ama a khuot ding thupi hi. Mawtaw zong a nungtawn thei dingin a kibawl hangin a kul mahmahna bekah nungtawn hi. Van tampi pua in nungtawn leh a tuk khak ding lauhuai hi. Van tampi tawh nungtawn pen kibut tawh kinaih hi. Van tampi pua in a suk a to, a kawi a mam in mawtaw a pai bangin mo zong a van gik tase leh zong mainawt in a pai hoih hi. Mihingte bawlsa mawte leh ganhing zong a kul mahmah ciangin tawtawn bek a, tualo peuhmah mainawt in a paipai mah ahi hi. Mailam nawt ding pen leitung ngeina ahi hi.

Lai Siengtho (Ruth l:16-18) ah Ruth in nunglam ciah sawm peuhmah lo-in a mailam nawt tentan numei hi a, lawhcing, nuamsa in Jesu pianna ding khanggui a suaksak zawzen mo ahi hi. Lot’ zi zong nungkik cih thadah nunghei hang bek in cimawh pah hi.

Leitung hun zong tawlnga lo-in mainawt in a paipai a tuni, tukum sung hong lutpih ta hi. I nuntakna ah hun delh in mainawt in i paipai kei leh pilna, hauhna, nopna, damnate in hong paisan mengmeng a, nungdelh niloh pen baih lo ahih manin a hun tawh ton a mainawt ding thupi hi. I phak zawh, i lap zawhna dingin mainawt in delh in, pha in ton khawm ni.

America a lai at minthang mahmah khat ahi Alvin Tiffler in, ‘Leitung pen hun kikhelna zui in khenpi thum in kikhen hi. Khatna - BC 8000 - 165 AD hunsung pen mihing’ tha leh ganhing’ tha tawh lokhawh hun (Living Battery Age). Nihna - AD-1650-1980 sung pen Set (Engine) tawh nasep leh nuntak hun. Thumna - AD 1980- tu 2006 ciang pen meitha tawh kisai van zatte (Electronics) hun na ci hi.

Leitung bup in ni leh kha bek zangin i hun ngah zah kibang napi, i khantoh zia kibang lo bek lo in kikim vet lo hi. Leitung bup kipawlna UNO pan in UNICEF, UNDP-te leh leitung gam tuamtuam pan gam zawngte khantohna ding, mainawtna dingin lainatna lianpi tawh hanciam uh hi. Tua mah bangin ei zong ‘Nu’ mainawt hi leng. Cii leh sa bek hi lo-in upna lamah zong hanciam ni. LST in Filipi 3:16 ah, ‘Bangbang hita leh i tunna ciangciang panin mainawt ni’, a cih bangin Khrist ‘ mo, Khristiante a mainawt Khrist mo hi le’ng maw.

Mrs. Thuami Singson in ‘Mo leh Teek’ kalthu a atna laibu sungah nam 35 khawng sung pan nam thum en pak ni:

(1). Na nung1amte’ kiangah hawh thithe kei in.
(2). Na pianna na nu leh na pa leh na teeknu na teekpa na itna kibang sakin.
(3). Innsung na sep ding leh nek leh dawn ding don lo-in na pasal tawh nunglam ah hawh pahpah in an nesa in ciah lailai na hih manin innsung kisamte en manlo hiteh. Hih in a kilawmlo mahmah mo omdan ahi hi ci in na at hi.

Rev. Dr. J. M. Ngul Khan Pau in a lai atna sungah “Mihingte’ kisaktheihpih mahmah thu nam li om hi. Tuate in Minam, Kampau, Dinmun leh Nunglam (nu Ie pate, sanggamte) muanna hi.” ciin at hi.

Pasien in zong numei limlim pen a kiniamkhiat ding leh pasalte’ thu mang ding ci hi (I Korinth 11: 10; 11:3, Efesa 5:22-24). DL Moody in leikuak a thuk zawh peuh leh a vung tui tam semsem hi ci hi. Kiniamkhiatna in thupha ngahna tuilipi ahih ding ahi hi. Numei/mo limlim a kiniamkhiat zawk ding ahi hi.

England kumpinu Elizabeth a khanlai in, ni khat, a pasal a lupna khan (room) sungah om hi. Kumpinu zong tua khan sungah lut nuam in kong kiu hi. Kumpipa in “Kua na hi hiam” ci in a dot ciangin kumpinu in, “England Kumpinu hi ing” ci hi. Kong hon lo pah ziau hi. Kong kiu leuleu a, “Kua na hi hiam” ci in kumpipa in dong leuleu hi. Tua ciangin kumpinu in, “Keimah na zi Elizabeth hi ing,’ a cih ciangin kumpipa in lutsak hi.

Innkuon sungah zi, lawmnu cih pen MO himawk ahih manin min leh za leh thuneihna a nei zongin kizang thei mawkmawk khol lo hi. Late 45:10-11 sungah, ‘Na mi leh na behte mangngilh in na Topa mai-ah kun in,’ na ci tangial hi. Ei’ pilna, liatna, nunglamte’ pilna, liatna, hauhnate suanna in mainawtna man hi khollo hi.

I Peter 3:1-6 sungah zi leh pasalte gamtatzia dingte na gen hi. Sarah in a pasal Abraham ‘Topa’ na ci hi. Numei mainawt nuam khatpeuh pen ki niamkhiat limlim ding hi.

Thugensiem khat in, “Kam sunga leii leh ha kipet pet thei hi ci hi. Leii in ha pet ngeilo in, ha in leii pet bek hi. Ha pen saguh hi a leiipen a nem mahmah satak ahi hi. Ahi zongin Hatang teng a kiat khit ciangin leii satak pen bangmah ci nailo zen hi. A nipzaw a nemzaw leh a kiniamkhiatzaw mah gual zo in tozaw hi.” ciin a gen hi.

Khatvei khuata khat ah a teekpa in a monu kiangah, ‘Na ciahna ding theilo na hih leh hih lai hi” ciin innpua lamah kai khia hi.’ A monu in, ‘Ciah leng zong hong sam kik veve nuteh, ciah nuam themthum keng e,’ ciin a teekpa kiangah, ‘Pai aw inn sungah tum ni,’ ci in leh kaih hi.

Tua monu a mainawt mo hi a, kuamah in ciahsak zo lo hi. Mo pawlkhat mainawt nuamlo in a ciah dingin kithawisa in a om hi. Tua bang mo pen mainawt naksangin nung leh ma sutuah in buaina a piengsak mo hithei leI ngel hi.

A mainawt numei khat in a nunglam a suan loh mah bangin a nunglam ten zong sai lo pah hi. Mo pawlkhat in a nunglam suangin a nunglam thuko in a nunglamte’n zong sai lua ahih manin sehnel tunga kilam inn guah zu tui khang in a nawkpuk bangin innkuon sung siatna hithei tawntung hi.

Zomite’ paunak khat ah, ‘Sakhi in a tatna ding kuam kua khuol,’ na ci hi. Mo in zong a gamtatna ding a khuol ding thupi hi.

Mo khat a teekte’n deih vetlo uh ahih manin a teekpi in khuadam mahmah laitak in bal teh tunga tui vung in a pum kawt ding ngimna tawh bal lei kho dingin sawl hi. Amah zong kuonin a bal lei khawh kawm in la khat phuak in sa hi.

(a). Sebal phungpha dai guabang hah dih ning e, Kuambang ka luah lo zongin phungcing hen aw.
(b). Kuambang luah lah lianu lungsit kei ning aw, Ka nua ciangah mim leh sawmtang huai hen aw.

Tuabang a a lasak pen a teeknu in a na ngai sim khinkhian hi. A lungsim hoihzia a theih ciangin ma nawnlo in a itna a kuang semsem hi. Tua nungsang a innkuan nuamsa a suak uh hi. A teekte leh a mailamte’n a it loh ciang, itna leh hoihna tawh a thuak mote pen hoih in hampha zaw hi.

Thu khat leuleu ah mo pen teek hoih kisam leuleu hi. Ruth’ teeknu Naomi pen a hoihna a kigen tamloh hangin teeknu hoih mahmah hi ding hi. A pasal leh a tapate’ damlai in mote a gawtbawl hileh tuaci lo kha mai ding hi. Piancil 27 :46 sungah Esau in minam dang numei zi in a neih manin Isak leh Rebecca heh mahmah mawk uh hi. Rebecca bangin Jacob in minam dang nei lai leh kei adingin hin man omlo ding hi ci lieng hi. A pasal leh a tate’n sihsan vat hileh a mote in amah it leh ngai in kaplo mai ding hi.

Mo i cih pen innkuon omsa khat a va behlap hi a, ama hangin innkuan mimal kibehlap tuanlo hi. Ba’m cih leh amah leh a pasal in pumkhat ahi hi. Marka 10:8 sungah pumkhat ci khin ahih manin a zi in ciahsan tase leh kiam tuam lo khat mah hi veve hi. Tua ahih manin lungkim lohna neuno khat peuh hangin ciah dinga kithawi pah lunglung kul masa deksuai lo hi. A ciah teitei leh bel a pasal phelkhap suak ahih manin mi that ahi hi. Pasal dang va nei leh tuapa pen ang a kawm suak sawnsawn hi ci-in LST sungah Jesu in hong hilh hi. Tua bang gamtatna pen mawhna lianpi suak in i thupha ngah ding hong kikhaktanna zong suak thei hi.

Teek simmawhte bang tawh kibang hiam i cih leh – sing hiang zam tungah tuang kawm in tem tawh a bullam satsat in mihing tawh kibang hi. Teekte pen thupha nak, thupha gui hi a, kitansak kha kha kei ni.

Numei ahi mo in a lutma in a lutna ding innsung a mit dim in en masa henla, a lut-khit ciangin a mit kimkhat in khuodak in khua-en zaw hen. A kimuhmawh bawl ding leh upate’ pau in ‘cilIum tawh valh’ ding a hun khop om cih theisa in a kuan ding hi. Hanciamna lianpi tawh innkuan hoih a suaksak ding ngimna tawh gamta khawhek ding hi.

Numei pawlkhat hangin nupa kal, innkuon sung bek hilo in khuosung gamsung, gam khat leh gam khat kikalah buaina, kidona pieng thei hi. Ahi zongin gam khat leh gam khat kumpite in zong tanute mo a kilakna hangin zong kilemna piengthei leuleu zel hi.

Mipil tampite leh lai-at, laibu bawl tampite in Mo nuntakzia ding tampi tak mah na ciamteh uh a, tawmkhat hih bangin gualsuk pak ni: -

1. Mo hoih in a pasal it ahih man in a pasal’ nu leh pa leh sanggam innkuonpihte zong itpah hi.
2. Amah mo leh zi ahih lam kithei in, pasal a beel ahihna kiphawk in kiniamkhiat den hi.
3. A teekte’ tungpan thupha luang ding kidop siemna tawh gamtang den hi.
4. Mo ciahciah cih pen minsia ahih manin ciah ngeilo a, a innkuanpihte’ theihpih loh in nunglam ah bangmah puak sim ngeilo hi.
5. Pasal a neih a kipan in a minam a beh a phung leh a biakna dongin a pasal’ hihna theisiem pah hi.
6. Nunglam a kawm ciangin a pasal ahih kei leh a pasal sanggamte khat peuh tonpih in amah guak in a nunglam hawh mengmeng lo hi.
7. Nunglam a phak ciangin a teekte lam a a puak ding na neng no khat peuhpeuh a hizongin vaihawm hi.
8. A pasal’ sanggam lamte’ innah zong hawh zel in amah bek hilo-in a pasal ahih kei leh a pasal’ sanggam lamte khatpeuh mah tonpih ham tang hi.
9. A teekte’ maiah a tate taii in vua leh sat ngeilo a, tuabang a kul ciangin zong a teekte ot dan siem in khiatbawl siem hi.
10. A teekte pen nu leh pa mah ci in sam ciatciat a, a pasal’ sanggamte zong u leh nau mah ci in sam pah ciatciat thei hi.

Sumkuang in a Iii khuot, numei in a maa khuot i cih mah bangin, a khuat siem in phuai lo hi.

Numei leh Balpi: Balpi a tukna zil kici leuleu hi. Lei hoih leh mang khawngah bal pen phungpha in a pigol a, a ke tam hi. Mote’ lutna innkuan zong a hoih kisam hi. Tuamah bangin ei tapidawte Jesu’ mo hi hanga - Pa, Tapa leh Kha Siengtho’ innkuan a alutte i hih ciangin phungpha, ke pha leh a taksa mahmah i suah ding himawk hi.

Numei, Mo leh Christiante in hih thute limtak ngaihsun in kiniamkhiat ding, thuman thutak ding leh cihtakna’ tawh MO HOIH ahi tek dingin Topa’n thupha hong pia ciat ta hen.

Thukhupna: Numeite/Mote’ dinmun ding leh nuntak zia ding hih i kikup thute pan in ei Zomi thu um mite khempeuh in eimah mimal tek zong Khazih’ mo i hihna tawh ngaihsun kawm in - Jesu pen i pasal, Pasien pen i teekpa bang leh Kha Siengtho pen i sanggam ci in ngaihsun ding hi hang. Khazih leh Pawlpi adingin i tunna ciang pan in hanciam ciat ding hi hang. Vantung Iii khuot tek ding, Singlamteh leh Jesu masuan in mainawt tek ding hi hang. Bang hang hiam cih Ieh Pasien a it khat in a innkuonpihte, pawlpi mite, a minam, a gam Ieh lei it hamtang hi. Zomi tapidawte zong a tuaci thei ciat dingin i Topa Pasien in thupha hong pia tek ta hen.

No comments:

Post a Comment